Nhạc sĩ Jorge Milchberg qua đời tại Pháp ở tuổi 93
Nổi tiếng trên khắp thế giới nhờ phóng tác tài tình và ghi âm giai điệu "El Cóndor Pasa" với ban song ca Simon & Garfunkel, nhạc sĩ người Achentina Jorge Milchberg đã từ trần hôm 20/08/2022 tại vùng ngoại ô Paris (Seine et Marne) hưởng thọ 93 tuổi. Nhưng mãi đến một tuần sau (hôm 26/08) gia đình ông mới chính thức thông báo với tòa đại sứ Achentina ngày qua đời của nhạc sĩ Jorge Milchberg.
Đăng ngày:
Tại Achentina cũng như tại Peru, nhạc sĩ Jorge Milchberg được xem như một tài năng lớn của làng âm nhạc, do từ đầu những năm 1960, ông đã đem các điệu dân ca cũng như văn hóa dân gian của hai quốc gia này ra phổ biến ở nước ngoài. Trong vòng hơn 50 năm sự nghiệp, ông đã ghi âm nhiều album nhạc phim và nhạc dân tộc. Sự đóng góp lớn nhất của ông là những nghiên cứu dành cho đàn ghi ta ''charango'', một trong những nhạc cụ truyền thống của Peru nói riêng, của các dân tộc sống ở vùng núi Andes ở Nam Mỹ nói chung.
Người khai sinh phòng trào nhạc dân gian cách tân
Sinh trưởng tại thủ đô Buenos Aires (1928-2022) trong một gia đình mà cả bố lẫn mẹ đều là người Ba Lan gốc Do Thái, ông Jorge Milchberg đã cùng với gia đình sang Pháp định cư lập nghiệp từ năm 1955. Được đào tạo bài bản khi còn sống tại thủ đô Achentina, đáng lẽ ra ông trở thành nhạc sĩ độc tấu chuyên nghiệp. Sau khi tốt nghiệp khoa dương cầm cổ điển tại nhạc viện thành phố, ông có thể tham gia vào dàn nhạc giao hưởng quốc gia hay làm giáo sư âm nhạc trong hệ thống giảng dạy chính quy. Nhưng rốt cuộc, cũng như nhiều văn nghệ sĩ khác, gia đình ông lại chọn cuộc sống lưu vong vào thời các nhóm quân phiệt cai trị đất nước Achentina.
Đến Pháp lập nghiệp, Jorge Milchberg tham gia vào ban nhạc Urubamba, được đặt tên theo một dòng sông ở miền nam Peru và chuyên biểu diễn các bài hát dân gian Nam Mỹ với dàn nhạc cụ dân tộc truyền thống. Theo lời kể của thành viên đồng sáng lập ban nhạc Ricardo Galeazzi, nhóm này sau đó đã đổi tên thành ''Los Incas'' và nhạc sĩ Jorge Milchberg trở thành giám đốc nghệ thuật của nhóm trong vòng gần 60 năm.
Thay vì đơn thuần đeo đuổi việc bảo tồn văn hóa truyền thống, nhạc sĩ Jorge Milchberg lại có lối tiếp cận đương đại hơn, ông sáng tác bằng đàn charango để cập nhật kho tàng âm nhạc dân gian thời tiền Cristobal Colón, rồi mở ra một hướng nghiên cứu mới gọi là ''nhạc dân gian cách tân'' (néo-folklore). Hầu như vào cùng một thời điểm, bậc thầy phong cầm (bandoneon) Astor Piazzola đã thực hiện cuộc cách mạng âm nhạc La Tinh khi cho ra đời phong trào ''Tango Mới'' (Nuevo Tango), hơn một thập niên sau ngày đăng quang của làn sóng Bossa Nova.
''El Cóndor Pasa'' bay vòng quanh trái đất
Nhạc sĩ Jorge Milchberg nổi tiếng tại các nước Âu - Mỹ vào cuối thập niên 1960, khi ông thành công phóng tác giai điệu ''Paso del Cóndor'' (tiếng Tây Ban Nha) gợi hứng từ bản dân ca ''Kuntur, Kuntur'' (hát bằng thổ ngữ quechua). Giai điệu này được trích từ vở nhạc kịch (zarzuela) mang tựa đề "Soy la Paloma que el Nido Perdió" của hai tác giả Daniel Alomía Robles và Julio de La Paz, dùng hình tượng của cánh chim mất tổ ấm, con người mất quê hương, để nói lên nỗi niềm của những kẻ lưu lạc, xa nhà. Vở kịch này được diễn lần đầu tiên vào năm 1913 tại nhà hát lớn Teatro Mazzi ở thủ đô Lima, nhưng sau đó lại chìm dần vào quên lãng, chỉ có giai điệu ''El Cóndor Pasa'' trước đó có tên là ''Paso del Cóndor'' mới nổi tiếng trên khắp thế giới.
Bản phóng tác này đã gây tiếng vang lớn, giúp hồi sinh dòng nhạc truyền thống dân ca Nam Mỹ trên trường quốc tế và cũng từ đó mà công chúng khám phá thêm các nét đặc thù của các quốc gia xung quanh vùng núi Andes. Cho đến khi có thêm bản phóng tác ghi âm bằng tiếng Anh ''El Cóndor Pasa / If I could'' do ban song ca Paul Simon và Art Garfunkel thực hiện vào năm 1969 cho album "Bridge Over Water Water" (phát hành đầu năm 1970). Ban song ca Simon & Garfunkel đã ghi âm bản nhạc này cùng với dàn nhạc Los Incas do nhạc sĩ Jorge Milchberg điều khiển, giai điệu đậm chất dân ca Nam Mỹ có cơ hội chấp cánh vươn cao, bay vòng quanh thế giới. Với hơn 4.000 phiên bản khác nhau ghi âm trong nhiều thứ tiếng, giai điệu này được Peru xếp vào hàng di sản quốc gia.
Nhờ vào sự thành công vượt bậc của ''El Cóndor Pasa'', ban nhạc Los Incas có thể giới thiệu với công chúng Âu - Mỹ các điệu nhạc dân gian khác và các vũ điệu cổ truyền của các dân tộc sống ở các vùng cao nguyên Nam Mỹ. Thông qua các đợt biểu diễn, nhóm này thể hiện các giai điệu dân gian với các nhạc cụ dân tộc, minh họa bằng những điệu múa truyền thống tiêu biểu, phần nào cho thấy sự kết hợp giữa văn hóa bản địa với ảnh hưởng của Tây Ban Nha nói riêng, của Nam Âu và Địa Trung Hải nói chung.
Jorge Milchberg, người có công tạo nên dòng âm nhạc thế giới
Có thể nói là nhạc dân tộc của Peru đánh dấu sự hoà quyện hài hòa giữa những giai điệu cổ truyền với những âm hưởng hiện đại. Bản thân đàn ghi ta charango là một nhạc cụ ''hỗn hợp'', mang cả hai luồng ảnh hưởng văn hóa bản địa, cũng như chiếc đàn Tây ban cầm mà các đoàn viễn chinh Tây Ban Nha đã đem vào Nam Mỹ khi đặt chân lên vùng đất này vào đầu thế kỷ XVI. Sự phát triển của cây đàn charango cho thấy, dưới ách đô hộ của Tây Ban Nha, người dân bản địa đã biết thăng hoa nỗi đau của họ thành những uẩn khúc lâm ly, dựa vào các nhạc cụ của kẻ đô hộ như ghi ta 6 dây, các kiểu đàn dây cỡ nhỏ như timple, guitarrilla hoặc vihuela de mano để sáng chế ra loại nhạc cụ truyền thống của Peru : đàn charango.
Với kiến thức cổ điển, nhạc sĩ Jorge Milchberg kể từ cuối những năm 1960 đã sáng tác thêm trong phong trào nhạc dân gian cách tân. Ông trở thành một trong những nhạc sĩ nổi tiếng nhất về tài nghệ chơi đàn charango. Loại đàn này có thể chơi độc tấu và như vậy đàn charango, cũng như ghi ta, có thể được nâng lên hàng uyên bác với độ sâu lắng trầm mặc ''thiền định'' tương tự như dòng nhạc hàn lâm cổ điển, điều mà tác giả Joaquín Rodrigo đã từng làm với bản ''Concierto de Aranjuez''.
Đàn charango cũng có thể được chơi theo kiểu song tấu, tứ tấu hay cùng với một dàn nhạc gồm nhiều nhạc khí truyền thống khác như sáo trúc núi Andes, kèn zampona, bộ gõ tinya của người dân bản địa. Như vậy, nhạc sĩ Jorge Milchberg không những giới thiệu các nhịp điệu dân gian của Peru, mà còn quảng bá văn hóa của nhiều quốc gia châu Mỹ Latinh khác. Nhạc sĩ người Achentina Jorge Milchberg ra đi, nhưng quá trình nghiên cứu và quảng bá dòng nhạc dân gian vẫn tiếp tục với con trai của ông là Olivier Milchberg, hoạt động trong nhóm Los Incas từ năm 1985. Theo Olivier Milchberg, tất cả những gì thân phụ anh đã làm trong thập niên 1960 đều là những ý tưởng mới, ông đã góp phần tạo nên dòng nhạc ''world music'' ( âm nhạc thế giới ) trước khi khái niệm này thật sự ra đời.
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký