João Gilberto là một trong những huyền thoại sinh động của Brazil. Nhạc sĩ này được xem là một trong những gương mặt đã khai sinh dòng nhạc bossa nova. Vầng hào quang của João Gilberto vừa chợt tắt hôm 06/07 tại Rio de Janeiro, hưởng thọ 88 tuổi.
60 năm sau ngày ra đời, dòng nhạc bossa nova có nghĩa là "Làn sóng mới" do João Gilberto sáng lập cùng với các nghệ sĩ Antonio Carlos (Tom) Jobim, Vinicius de Moraes hay Stan Getz, vẫn là một trong những thể loại âm nhạc thịnh hành nhất, có thể hoà quyện với các dòng nhạc khác mà vẫn không biến chất, bossa nova được nghe như nhạc không lời trong thang máy, hay kết hợp với nhạc điện tử để được biểu diễn trên sân vận động ngoài trời.
Lúc sinh tiền, João Gilberto ít sáng tác nhạc (12 ca khúc trên 60 năm sự nghiệp) nhiều ca khúc của ông ít dùng đến ca từ, nhưng ông lại có tài khảy đàn ghi ta để lồng ghép vào giai điệu những phách nhịp thật đặc biệt của bossa nova. Tiếng đàn khoan thai lã lơi, giọng ca thì thầm khiêu gợi, đối với những người hâm mộ trung thành tuyệt đối, João Gilberto được xem như là ‘‘ông trời’’.
Sinh năm 1931 tại Juazeiro, bang Bahia, João Gilberto (Prado Pereira de Oliveira) lớn lên ở một vùng tỉnh lẻ. Cuộc sống đơn điệu buồn chán khiến ông từ lúc nhỏ chỉ ước mơ được đổi đời. Ông tự học nhạc khi mua cây đàn ghi ta đầu tiên năm ông 14 tuổi. Sau khi tốt nghiệp phổ thông, ông rời thành phố Salvador de Bahia đến Rio de Janeiro (lúc bấy giờ là thủ đô của Brazil) để lập nghiệp. Cuối những năm 1940, ông kiếm sống nhờ làm ca sĩ trên đài phát thanh, hoặc đi biểu diễn chơi đàn cho các nghệ sĩ khác (Elizabeth Cardoso), nhưng ông vẫn không hài lòng vì chưa tìm thấy đúng hướng đi cho riêng mình. Mãi tới năm 1958, João Gilberto mới thành danh nhờ các sáng tác đầu tay ("Bim Bom" và "Chega de Saudade").
Cách chơi nhạc của João Gilberto thoạt nghe khá đơn giản nhưng lại có sức mãnh liệt ngầm, rất hợp với tư tưởng cởi mở, phóng khoáng và nếp sống hội hè của giới trẻ thời bấy giờ. Dựa vào ca từ trau chuốt của nhà thơ Vinicius de Moraes, cũng như các điệu nhạc thanh lịch quý phái của Tom Jobim, João Gilberto dọn đường cho làn sóng bossa nova lan tỏa khắp địa cầu.
Vào năm 1962, bộ ba nghệ sĩ này đã tạo ra hiện tượng ‘‘Cô gái đến từ Ipanema’’ (The Girl from Ipanema). Ban đầu được viết bằng tiếng Bồ Đào Nha (Garota de Ipanema), bài hát đi vòng quanh thế giới nhờ có thêm lời tiếng Anh của Norman Gimbel, phiên bản do João Gilberto ghi âm chung vào năm 1964 với người vợ đầu tiên Astrud Gilberto và tay kèn saxo cừ khôi Stan Getz trở nên kinh điển để đời, mở đường cho hàng loạt phiên bản khác, kể cả phiên bản của Frank Sinatra vào năm 1967. Album hợp tác với Stan Getz giành được 4 giải Grammy, nằm trong bảng xếp hạng thị trường Mỹ trong gần hai năm, vượt qua mặt các ca khúc ăn khách thời bấy giờ của nhóm Tứ Quái The Beatles.
Ngày phong trào bossa nova ra đời, cũng đi đôi với quá trình hiện đại hóa đất nước Brazil kể từ đầu những năm 1960. Thế nhưng cuộc đảo chính quân sự vào năm 1964 làm khựng lại đà phát triển này. Nhiều nghệ sĩ Brazil buộc phải sống lưu vong, Tom Jobim, Sergio Mendes và João Gilberto lên đường sang Hoa Kỳ. Câu chuyện bossa nova tiếp tục được kể qua tài năng của các nghệ sĩ nhạc jazz Mỹ như tay kèn Dizzy Gillespie, tay đàn ghi ta Charlie Byrd và nhất là Stan Getz, còn được mệnh danh là The Sound, nhờ cái tài tạo ra những âm thanh độc nhất vô nhị.
Cùng với người vợ thứ nhì (Miucha), João Gilberto sau gần 20 năm sống ở Mỹ trở về Brazil vào năm 1979. Nếu như các album ghi âm nhân các đợt biểu diễn của ông vẫn tiếp tục ăn khách, thế nhưng tánh tình của João Gilberto lại trở nên thất thường. Ông nổi tiếng là một người cầu toàn, tỉ mỉ như thợ sửa đồng hồ, ông có nhiều đòi hỏi cao (đôi khi quá đáng) trong công việc.
Nhưng trong cuộc sống, theo lời kể của bà Miucha, ông có những ý tưởng quái đản bất chợt, không ai có thể đoán trước, mà có muốn ngăn cản cũng không được. Ông muốn đi chơi vài tuần ở Mexico, để rồi ở lại tại chỗ trong vòng hai năm. Thế nhưng trong suốt thời gian ấy, công việc vẫn không tiến triển, như thể ông không còn màng đến thực tế. Và có lẽ cũng vì thế, ông không tìm được nhiều hạnh phúc trong cuộc sống gia đình.
Tuy bán chạy, nhưng các album của João Gilberto càng lúc càng trở nên thưa thớt. Vào năm 2004, ông có con với người bạn đời thứ ba (cô Claudia Faisso), cho dù đôi bên chênh lệch nhau gần 40 tuổi. Do không được quản lý chặt chẽ, tài sản của ông bị thất thoát phung phí. Với tư cách là nhà quản lý, vợ ông ký theo ủy quyền nhiều hợp đồng biểu diễn mà ông không hề hay biết. Do không tôn trọng các hợp đồng, ông bị phạt phải bồi thường gần nửa triệu đô la. Vào năm 2008, nhân 50 năm ngày sinh của dòng nhạc bossa nova, hàng chục ngàn vé cho buổi biểu diễn của João Gilberto được bán sạch nội trong một tiếng đồng hồ. Nhưng ít ai biết rằng vào lúc đó, João Gilberto coi như là đã sạt nghiệp do nợ nần chồng chất.
Con gái ông (Bebel Gilberto) cũng như những người bạn đồng hành thân nhất của ông (Caetano Veloso) đã buộc phải yêu cầu toà án can thiệp (giám hộ) cấm ông không được dùng tiền, để tránh cho ông tiêu xài tùy tiện. Trong suốt những năm tháng cuối đời, João Gilberto sống cô độc lẻ loi. Nhưng trong mọi trường hợp, thậm chí khi ông đã già yếu hẳn đi, ông vẫn luôn giữ bên cạnh mình cây đàn ghi ta mua từ thuở thiếu thời, một người bạn trung thành trọn đời, qua bao thăng trầm mà vẫn chưa một lần phản bội.
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký