Leonard Bernstein, khúc Giao hưởng Bách niên

Nếu còn sống, năm nay nhạc sĩ Leonard Bernstein sẽ tròn 100 tuổi. Để đánh dấu sự kiện này, chương trình văn hóa “Bernstein At 100” được tổ chức trong vòng hai năm liền, đỉnh điểm là vào ngày 25/08/2018, đúng 100 năm ngày sinh của ông. Tính tổng cộng, có đến 2.700 sinh hoạt văn hóa diễn ra trên khắp thế giới. Điều đó đủ cho thấy tầm ảnh hưởng của Bernstein lớn tới cỡ nào.

60 năm sau ngày ra đời, West Side Story của Bernstein vẫn là một tác phẩm kinh điển REUTERS / Gary Hershorn

Nhân dịp này toàn bộ sự nghiệp ghi âm của Leonard Bernstein được tái bản, trong đó quan trọng nhất vẫn là bộ toàn tập gồm 121 đĩa nhạc CD và 36 đĩa hình DVD do Leonard Bernstein thực hiện lúc sinh tiền cho hai hãng đĩa Decca và Deutsche Gramophon. Ngoài các sáng tác riêng, Leonard Bernstein còn nổi tiếng nhờ cái tài điều khiển các dàn nhạc giao hưởng ghi âm và trình diễn các tác phẩm nổi bật của các tác giả lẫy lừng như Beethoven, Brahms, Haydn, Mahler, Debussy, Dvorák, Copland, Hindemith, Mendelssohn, Mozart, Puccini, Wagner, Schubert, Schumann, Sibelius, Strauss, Stravinsky, Chostakovitch, Tchaikovski ……

Để phối hợp các sinh hoạt trong khuôn khổ chương trình văn hóa dày đặc, ủy ban “Bernstein At 100” đã được thành lập, quy tụ nhiều tên tuổi như Gustavo Dudamel, Daniel Barenboim, ông Stephen Sondheim, một trong những tác giả hàng đầu còn sống của làng nhạc kịch Broadway hay nhạc trưởng John William. Hiện đang có một dự án quay phim (tiểu sử / biopic) để kể lại cuộc đời của Leonard Bernstein, Steven Spielberg được mời làm đạo diễn.

Riêng tại Pháp, bản giao hưởng số 3 “Kaddish” đã được Dàn nhạc giao hưởng quốc gia đưa vào chương trình biểu diễn dưới sự điều khiển của nhạc trưởng người Nhật Yutaka Sado, còn vở nhạc kịch múa ballet Mass của Bernstein ra mắt khán giả Pháp tại nhà hát giao hưởng Philharmonie de Paris dưới sự chỉ huy của nhạc trưởng người Mỹ Wayne Marshall.

Trong số các nhà soạn nhạc cổ điển thế kỷ XX, Leonard Bernstein (sinh 1918, mất 1990) có cuộc đời và sự nghiệp tiêu biểu cho Giấc Mơ Mỹ. Bố mẹ ông (Samuel và Jenny) là người di cư Nga gốc Do Thái, kiếm sống nhờ nghề hớt tóc. Noi gương thân phụ, Leonard Bernstein trong suốt cuộc đời, đã tự gầy dựng sự nghiệp bằng mồ hôi và trí sáng tạo. Một khi thành đạt ông vẫn không quên nguồn gốc Do thái của gia đình ông. Nghịch lý của các cộng đồng thiểu số được ông phóng tác tài tình trong vở ca nhạc kịch (bộ phim) West Side Story, chuyển thể câu chuyện tình Romeo & Juliet thời đại vào bối cảnh Upper West Side của Manhattan, thông qua quan hệ đối nghịch thâm thù giữa hai băng đảng gốc Ai Len và Puerto Rico.

Lối sáng tác của Bernstein tinh tế và linh hoạt trong nhịp điệu, như thể mỗi lần sáng tác một điệu nhạc, ông hình dung trong đầu những hình ảnh và hoạt cảnh đi kèm, âm nhạc sinh động nhờ cách dự phóng trong không gian ba chiều. Lối sáng tác ấy trở nên lý tưởng đối với các nhà biên đạo múa của làng sân khấu nhạc kịch Broadway trong việc sáng tạo các bước nhảy và dàn dựng các màn vũ đạo.

Cũng như West Side Story, vở nhạc kịch Fancy Free sau đó đã trở thành trên màn ảnh lớn bộ phim nổi tiếng On The Town (1949) với ông vua nhảy thiết hài Gene Kelly và giọng ca vàng Frank Sinatra trong vai chính. Dòng nhạc của Bernstein càng trở nên sống động nhờ vào cái tài chuyển thể tài tình của đạo diễn Stanley Donen. Trong tiếng Pháp, bộ phim On the Town mang tựa đề là Un jour à New York (Một ngày tại New York).

Cùng với Yehudin Menuhin, Leonard Bernstein là một nhân vật đa tài, ngoài là một nghệ sĩ piano cổ điển, ông còn mê cách hoà âm phối khí của nhạc jazz, ông quan tâm tới nghề nhạc trưởng từ lúc còn rất trẻ. Nhờ vào trí nhớ phi thường (thuộc lòng nhập tâm các khúc giao hưởng), mà ông thành danh vào năm 25 tuổi, sau khi được mời lên thay thế nhạc trưởng Bruno Walter để điều khiển Dàn nhạc giao hưởng New York Philharmonic, mà không cần phải tập dợt.

Thời còn trẻ, Leonard Bernstein kiếm tiền để trang trải chi phí ăn học bằng cách làm ‘‘gia sư’’, dạy học ở nhà. Nhiều năm sau đó, một khi đã trở thành một tác giả kiêm nhạc trưởng nổi danh, ông vẫn không quên cái thuở hàn vi ban đầu, thông qua các chương trình truyền hình, ông tìm cách diễn giải truyền đạt kiến thức về âm nhạc tới thế hệ đi sau ông.

Được đánh giá là một trong những nhạc trưởng vĩ đại của thế kỷ XX, Leonard Bernstein là tác giả người Mỹ đầu tiên được công nhận trên toàn thế giới, suốt cuộc đời, ông đã bắt nhịp cầu nối giữa hai dòng nhạc hàn lâm cổ điển và phổ thông đại chúng, điều đó giải thích vì sao sinh thời ông có thể thao thao bất tuyệt khi phải nói về ý nghĩa của tác phẩm của Mahler hay cái hay trong dòng nhạc rock của nhóm Tứ Quái The Beatles. Tài năng cho âm nhạc, Leonard Berstein đã trọn đời dâng hiến. Nay đến phiên thế giới, nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông, xướng lên khúc Giao hưởng Bách niên.