Liệu Việt Nam sẽ kiện Trung Quốc về Biển Đông?
Hà Nội vẫn còn có thể đưa Bắc Kinh ra tòa. Song liệu Việt Nam có theo bước Philippines sử dụng tòa trọng tài quốc tế để kiện Trung Quốc trước những đòi hỏi chủ quyền lãnh thổ quá đáng tại Biển Đông? Câu hỏi này được nhà nghiên cứu Shawn W. Crispin tìm cách giải thích trong bài viết đăng trên website The Diplomat ngày 03/08/2016.
Đăng ngày: Sửa đổi ngày:
Vài tuần sau phán quyết quan trọng ngày 12/07/2016 của Tòa Án Trọng Tài Thường Trực La Haye (PCA), một phán quyết dựa trên luật pháp quốc tế bác bỏ hầu như toàn bộ các đòi hỏi quá mức của Trung Quốc được thể hiện trong tấm bản đồ « đường chín đoạn » gây tranh cãi ở Biển Đông, các lãnh đạo đảng Cộng Sản Việt Nam đang chịu áp lực chính trị ngày càng cao đòi tận dụng tiền lệ này để đưa ra những đòi hỏi của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa đang có tranh chấp.
Bộ Ngoại Giao Việt Nam ra thông cáo hoan nghênh phán quyết rất được mong đợi của tòa và Việt Nam « ủng hộ mạnh mẽ » việc giải quyết tranh chấp ở Biển Đông thông qua « các biện pháp hòa bình, bao gồm các tiến trình ngoại giao và pháp lý ». Bản tuyên bố cũng tái khẳng định đòi hỏi của Việt Nam đối với hai quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa chiểu theo Công Ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS). Sau đó, các phương tiện truyền thông Nhà nước đã đăng tải một loạt các ý kiến của các quan chức địa phương và các chuyên gia ủng hộ một vụ kiện tương tự lên Tòa Án Trọng Tài tại La Haye, chống lại Trung Quốc.
Các chuyên gia pháp lý đánh giá phán quyết của tòa đã củng cố lập trường của Việt Nam đối với Trung Quốc. Trước hết, phán quyết cho rằng bản đồ « đường chín đoạn » của Trung Quốc dựa trên cái gọi là « các quyền lịch sử » đối với các đảo và thực thể tại Biển Đông là không phù hợp với Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển và không có cơ sở pháp lý.
Thứ hai, Tòa Trọng Tài cho rằng không một thực thể nào đang có tranh chấp tại quần đảo Trường Sa có đủ tiêu chí hợp pháp để được coi là «đảo»” và do vậy vô hiệu hoá đòi hỏi của Bắc Kinh về vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý (EEZ), tính từ các thực thể mà Trung Quốc đang kiểm soát trong chuỗi đảo đang có tranh chấp. Trong khi đó, Việt Nam không đòi hỏi vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý đối với hai quần đảo Trường Sa hay Hoàng Sa.
Phán quyết của tòa PCA về Biển Đông, tiền lệ cho tranh chấp ở Hoàng Sa?
Trong một bài viết trên báo điện tử Giáo Dục ngày 22/07, ông Trần Công Trục, nguyên trưởng Ban Biên Giới Chính Phủ, đánh giá phán quyết của Tòa La Haye đã cung cấp đầy đủ căn cứ pháp lý cho Việt Nam để đưa Trung Quốc ra tòa án quốc tế. Về phán quyết của PCA bác bỏ đòi hỏi của Trung Quốc về vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý tại quần đảo Trường Sa, ông Trần Công Trục viết rằng các lập luận pháp lý tương tự về cấu tạo của một « đảo » có thể được sử dụng để bác bỏ đòi hỏi của Trung Quốc về vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý đối với quần đảo Hoàng Sa. (quần đảo Hoàng Sa không nằm trong hồ sơ kiện của Philippines). Tiến sĩ Trần Công Trục cũng cho rằng Việt Nam có thể có hành động pháp lý chống lại các vụ lạm dụng liên tục của ngư dân Trung Quốc, bao gồm cả những trường hợp giết hại ngư dân và đâm chìm tàu thuyền, tại quần đảo đang có tranh chấp này.
Vị cựu quan chức cấp cao đồng thời cũng khuyên nên thận trọng, phản ánh sự tránh né của ban lãnh đạo đảng Cộng Sản Việt Nam đối đầu trực diện với Bắc Kinh. Ông viết : « Còn lúc nào Việt Nam nên khởi kiện, thì cần tính toán kỹ, thích hợp với môi trường chính trị, điều kiện chính trị cho phép. Việt Nam phải tính, liệu tiến hành hành động pháp lý có làm gia tăng căng thẳng hay không? ».
Ông cũng cho rằng “vào lúc này, không tòa án nào mạnh bằng tòa án công luận quốc tế (…) Có thể thấy Trung Quốc đang phải đối mặt với phiên tòa công luận còn căng thẳng hơn rất nhiều phiên tòa pháp lý mà nước này từ chối tham gia.
Theo các nhà phân tích, nếu Bắc Kinh chấp nhận cơ sở pháp lý của phán quyết La Haye, thì sẽ không còn bất kỳ khu vực chồng lấn nào giữa vùng đặc quyền kinh tế ở miền trung duyên hải Việt Nam với bản đồ « đường chín đoạn » của Trung Quốc. Cho đến nay, Trung Quốc vẫn ngang ngạnh chống lại phán quyết không mang tính ràng buộc của Tòa Trọng Tài, bao gồm cả quyết định áp dụng được về mặt pháp lý đối với Hoàng Sa, theo đó « quần đảo Trường Sa không thể tạo ra các vùng biển chung như một khối ».
Trung Quốc tự "khoanh" vùng EEZ 200 hải lý ở Hoàng Sa
Trung Quốc đã dựa vào việc tự xác quyết vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý ngoài khơi quần đảo Hoàng Sa để biện minh cho việc đưa giàn khoan HD-981 vào giữa năm 2014 vào khu vực mà Việt Nam tuyên bố thuộc vùng biển của mình. Sự kiện này đã dẫn đến một loạt cuộc biểu tình chống Trung Quốc, mà đỉnh điểm là một cuộc bạo loạn chết người ở miền trung Việt Nam và làm cho quan hệ song phương xấu hẳn đi.
Trong một bài bình luận, nhà phân tích Tạ Diễm Mai (Xie Yan Mei), thuộc nhóm International Crisis Group, viết: « Các dấu hiệu ban đầu cho thấy Trung Quốc không có ý định rút bỏ những tuyên bố về quyền lịch sử của đường chín đoạn, trong đó có quyền đối với các hoạt động ngư nghiệp và các nguồn nhiên liệu. Đòi hỏi về vùng nội thủy của Trung Quốc có thể dẫn đến việc nước này tính đến việc vạch ra một đường cơ sở xung quanh toàn bộ chuỗi đảo Trường Sa, rồi đưa ra yêu sách đối với vùng nội thủy bên trong đường cơ sở và quyền đối với các vùng biển ở bên ngoài đường cơ sở này ».
Vài ngày trước khi Tòa Trọng Tài ra phán quyết, các quan chức Hà Nội cáo buộc lực lượng hải cảnh Trung Quốc đánh chìm một trong những tàu đánh cá của ngư dân Việt Nam ở gần quần đảo Hoàng Sa. Báo chí cho biết các ngư dân phải vật lộn trong nước nhiều giờ trước khi một tàu đánh cá khác của Việt Nam được phép vào để cứu họ.
Trong một sự kiện khác xảy ra chỉ vài ngày sau khi Tòa La Haye ra phán quyết, các tàu tuần tra biên phòng Việt Nam đã đuổi sáu tàu cá Trung Quốc ra khỏi vùng biển ngoài khơi tỉnh Quảng Bình, cũng gần quần đảo Hoàng Sa. Các cơ quan truyền thông Nhà nước Việt Nam nêu chính xác vĩ độ và kinh độ của vụ thâm nhập ở bên trong đường phân định vùng đánh cá chung 10 hải lý.
Hành động chủ ý xâm phạm của Trung Quốc trước và sau phán quyết của Tòa La Haye đã khiến các nhà hoạt động và các quan chức chính quyền có cùng lập trường dân tộc chủ nghĩa. Ông Nguyễn Thiện Nhân, ủy viên Bộ Chính Trị, chủ tịch Mặt Trận Tổ Quốc Việt Nam thân chính quyền, đã phát biểu trước Quốc Hội ngày 20/07 rằng công chúng ngày càng lo ngại về sự quấy rối của Trung Quốc đối với ngư dân Việt Nam tại các ngư trường truyền thống của đất nước và chính phủ cần phải có những « hành động khẩn cấp » để chống chủ nghĩa bành trướng và tiến trình quân sự hóa của Trung Quốc tại các quần đảo đang có tranh chấp. Ông Nhân miêu tả những hành động gần đây của Trung Quốc là « vi phạm nghiêm trọng » chủ quyền quốc gia.
Ông Lê Công Định, luật sư nổi tiếng trong lĩnh vực nhân quyền và là cựu tù chính trị, đã nói rõ hơn quan điểm này. Trong một bài viết gần đây, vị luật sư này bình luận : « Phán quyết của Tòa Trọng Tài đặt chính phủ và đảng Cộng Sản Việt Nam vào một vị thế khó khăn : Từ giờ, họ không còn có thể làm những gì họ muốn nữa, tức là tiến hành các cuộc đàm phán song phương với Trung Quốc để giải quyết tranh chấp lãnh thổ biển. Như đã được phản ánh trong phán quyết của Tòa Trọng Tài, việc giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông và khởi động các thủ tục pháp lý chống lại Trung Quốc đã trở thành một vấn đề quốc tế. Đây là điều mà dân tộc Việt Nam mong muốn và đảng Cộng Sản cũng như chính phủ Việt Nam phải lắng nghe đòi hỏi của người dân ».
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký