Covid-19 tại Trung Quốc : Nguy cơ xuất hiện biến thể nguy hiểm hơn ?

Theo Financial Times, tại Trung Quốc hiện nay ít nhất 250 triệu người đã bị nhiễm Covid-19. Một số nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng ít nhất 1 triệu người Trung Quốc có nguy cơ tử vong vì Covid-19 trong năm 2023. Với tốc độ lây lan chóng mặt của dịch bệnh, giới chuyên gia cảnh báo nguy cơ xuất hiện biến thể mới, nguy hiểm hơn và lây lan nhanh hơn.   

Bệnh nhân tại khoa cấp cứu của Bệnh viện Trung Sơn, Thượng Hải, Trung Quốc, ngày 03/01/2023. REUTERS - STAFF

Kể từ ngày 07/12/2022, Trung Quốc đã chính thức thông báo chấm dứt chính sách Zero Covid nghiêm ngặt với các đợt xét nghiệm hàng loạt, cách ly và phong tỏa nhiều thành phố từ 3 năm qua. Hiện Trung Quốc đang phải đối mặt với làn sóng dịch, được cho là chủ yếu do BF.7 (tên đầy đủ là  BA.5.2.1.7), một biến thể phụ của Omicron BA.5 - được phát hiện vào tháng 05/2022. Kể từ ngày 25/12, chính quyền Bắc Kinh ngừng cung cấp thông tin thường nhật về số ca nhiễm mới. Do vậy có rất ít thông tin chính thức về tình hình dịch bệnh ở Trung Quốc, trong khi nhiều bệnh viện, nhà mai táng quá tải.  

Thế giới lo ngại vì thiếu thông tin từ Trung Quốc

Trước thông tin Trung Quốc mở cửa biên giới, cho phép người dân tự do di chuyển kể từ ngày 08/01, chính phủ nhiều nước như Ấn Độ, Nhật Bản, Hoa Kỳ, Tây Ban Nha, Pháp, đã nhanh chóng thực hiện biện pháp kiểm soát,  xét nghiệm Covid-19 với hành khách đến từ Trung Quốc, vì lo ngại một làn sóng dịch mới bùng lên, khó kiểm soát. Trên mạng xã hội Twitter, giám đốc của Tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO) Tedros Adhanom Grebreyesus cho rằng “vì thiếu thông tin đầy đủ từ Trung Quốc, rất dễ hiểu khi các quốc gia trên toàn giới có hành động như vậy vì họ muốn bảo vệ công dân của họ”.    

Ngày 16/12 vừa qua, giám đốc Viện sức khỏe toàn cầu, trực thuộc Đại học Geneva, ông Antoine Flahaul cho biết trên Twitter rằng : “BF.7 sẽ có tỷ lệ sinh sản (RO) từ 10 đến 18,6. Điều này có nghĩa là trung bình một người nhiễm bệnh sẽ truyền virus cho từ 10 đến 18,6 người khác, so với mức trung bình là 5,08 đối với Omicron”.  Theo viện nghiên cứu Pasteur, tỷ lệ này cao hơn nhiều so với RO của chủng SARS-CoV-2 ban đầu, ước tính là 3, hoặc là 6 hoặc 7 đối với biến thể Delta. 

• Đọc thêm : Covid: Dù Trung Quốc mở cửa, dịch khó bùng phát mạnh ở Việt Nam

Các triệu chứng của người nhiễm chủng BF.7 tương tự như với các triệu chứng nhiễm Omicron vốn nhẹ hơn so với chủng corona virus được phát hiện ở Vũ Hán. Bệnh nhân có thể bị sốt, ho, đau họng, sổ mũi và mệt mỏi, một số ít trường hợp có biểu hiện nôn mửa và tiêu chảy. Tuy nhiên, BF.7 có khả năng lẩn tránh hệ miễn dịch. Điều này có nghĩa là những người đã có kháng thể do đã nhiễm Covid-19 hoặc đã được chích ngừa, đều có thể bị nhiễm BF.7. Ngoài ra, biến thể phụ này có một đột biến R346T, nằm trong gen mã hoá protein tăng đột biến. Đây là loại protein ở trên bề mặt của virus cho phép bám và lây nhiễm vào tế bào của con người. Đột biến này cho phép BF.7 có thể chống lại khả năng vô hiệu hoá virus mà vac-xin tạo ra hoặc kháng thể có được vì đã nhiễm corona virus.

"Lò thử nghiệm" tạo ra biến thể mới

Nhà virus học Christian Bréchot, kiêm giám đốc của Global Virus Network, trả lời trên đài truyền hình BFMTV ngày 26/12, cho biết mặc dù về mặt chính thức, chính quyền Bắc Kinh không cung cấp nhiều thông tin, nhưng các nhà khoa học Trung Quốc vẫn duy trì trao đổi thông tin với các đồng nghiệp nước ngoài. Bắc Kinh dường như không còn kiểm soát được số ca nhiễm, nhưng giới nghiên cứu Trung Quốc vẫn có các thước đo giám sát, theo dõi dịch bệnh. Tuy vậy, ông Christian Bréchot cũng bày tỏ quan ngại :   

“Khi có tới 250 triệu người nhiễm bệnh đồng loạt, một cách nhanh chóng, thì đây chẳng khác nào cuộc thử nghiệm tạo ra các loại biến thể mới và nguy cơ khiến dịch bệnh lây lan nhanh hơn. Thêm vào đó, cũng còn một nguy cơ khác về kinh tế, đó là Trung Quốc đóng cửa”.    

BQ.1.1, BQ.1, BA.2.3.20, BA.2.75.2, BF.7, BJ.1, XBB... L’Express miêu tả các biến thể phụ của Omicron, Delta hoặc Alpha, giống như một bầy thú có sức tấn công lớn, lây lan nhanh. Các biến thể phụ này thông thường được tạo ra khi những người có hệ miễn dịch kém nhiễm bệnh và không có khả năng loại bỏ virus ra khỏi cơ thể. Do vậy, virus có thời gian để thực hiện đột biến, đến mức tạo ra một nhánh mới trong cây phả hệ của Sars-CoV-2. Đối với các biến thể phụ từ Omicron, giáo sư sinh học tiến hoá tại Đại học Guelph ở Canada, trả lời l’Express rằng “virus càng lưu thông nhanh, thì càng có cơ hội tạo đột biến. Việc sửa đổi bộ gen xảy ra ngẫu nhiên, nhưng sau đó một số được giữ lại khi virus thấy có lợi thế để tồn tại”. Theo tạp chí khoa học Science et Vie của Pháp, virus cần phải biến đổi để có thể tiếp tục tồn tại được. Đó là nguyên tắc của quá trình chọn lọc tự nhiên, nghĩa là sinh vật nào thích ứng tốt hơn với môi trường mới thì có thể tồn tại lâu hơn.  

Tỷ lệ lây nhiễm cao vì dân Trung Quốc chưa được miễn dịch

Riêng đối với loại biến thể phụ BF.7, đang hoành hành tại Trung Quốc, bác sĩ về nhiễm trùng học Benjamin Davido, tại bệnh viện Raymond-Poincarée, ở Garches, Pháp, trả lời đài truyền hình France 5 ngày 30/12, nhận định rằng : “Mức độ cảnh báo là tối đa. Bởi vì trước khi nói đến một loại biến thể mới thì chúng ta cần phải hiểu đằng sau nó vẫn luôn là Covid. Trong mỗi làn sóng dịch Covid-19, thường có một loại biến thể mới“.  

Tuy nhiên, BF.7 lại không phải là biến thể phụ nguy hiểm nhất hiện nay. Tờ IndianExpress cho biết biến thể phụ khác của Omircon BQ.1 có thể chống lại khả năng trung hoà virus của vac-xin, cao gấp 10 lần so với BF.7. Các chuyên gia cho rằng không phải biến thể BF.7 có khả năng lây truyền cao hơn hay có cơ chế lẩn trốn hệ miễn dịch cao hơn khiến các ca bệnh ở Trung Quốc gia tăng, mà là do dân số chưa được miễn dịch. Tiến sĩ Anurag Agarwal, cựu giám đốc của Hiệp hội Di truyền SARS-CoV-2 Ấn Độ (INSACOG), một mạng lưới các phòng thí nghiệm do chính phủ thành lập để theo dõi các biến chủng của Covid-19, đã thực hiện giải trình tự bộ gen Covid-19, cho biết: “Trung Quốc hiện đang trải qua sự gia tăng của các ca nhiễm do Omicron và các biến thể phụ như các quốc gia khác. Điều này cũng giống như trường hợp của Hồng Kông khi nới lỏng các hạn chế”. 

Nghi vấn về vac-xin do Trung Quốc sản xuất

Tại Trung Quốc, hai loại vac-xin chủ yếu được sử dụng là CoronaVac và Sinopharm, các hai đều được phát triển và sản xuất ở Trung Quốc. 90 % dân số Trung Hoa được trích ngừa ít nhất 2 liều vac-xin này. Khi dịch bùng phát mạnh, nhiều tin đồn được loan ra cho rằng các loại vac-xin Trung Quốc sản xuất không hiệu quả. Nhà dịch tễ học Ben Cowling tại Đại Học Hồng Kông bác bỏ thông tin này, đồng thời cho biết trên trang National Public Radio (NPR) của Hoa Kỳ, là “vac-xin Trung Quốc không giống các loại vac-xin của phương Tây (mRNA) như Pfizer hay Moderna”. Công nghệ mà Trung Quốc sử dụng cũ hơn, nhưng đã được khoa học chứng minh rằng có thể vô hiệu hoá hoặc loại bỏ các hình thức của virus SARS-CoV-2.

Đọc thêm : Covid-19 : Trung Quốc hạ thấp mức độ nghiêm trọng trước cuộc gặp với WHO

Phòng hơn là tránh

Theo bà Anne Sénéquier, bác sĩ và đồng giám đốc của Viện theo dõi sức khoẻ (IRIS) trả lời trong chương trình C’est dans l’air của đài truyền hình France 5 hôm 30/12, việc đóng cửa biên giới không có hiệu quả để ngăn ngừa dịch, mà thay vào đó phải củng cố hệ thống y tế :  

“Hiện giờ, mục đích là làm sao để truy dấu vết và cố gắng dự phóng và không phải lúc nào cũng trong tình trạng “phản ứng ra sao” và chịu tác động từ dịch bệnh như thế nào. Chúng tôi đã bị chỉ trích rất nhiều trong những năm qua vì không có khả năng dự phóng. Chúng tôi cũng đã học được khá nhiều từ 3 năm qua. Chúng ta biết virus lây nhiễm như thế nào và làm sao để tự bảo vệ, có khẩu trang, làm thoáng khí …v.v. Đúng là có hiện tượng chán nản mệt mỏi với dịch trong dân chúng ở khắp các nước trên thế giới. Nhưng thật đáng buồn là, giống như những vấn đề lớn khác của thế kỷ XXI, chúng ta cần phải học cách sống cùng nó và không để virus trở thành một hạn chế.” 

Biến thể Omicron đã xuất hiện từ tháng 12 năm 2021 và được cho là biến thể có độ lây nhiễm cao nhất, đã tạo ra vô số “hậu duệ”. Trong vòng hơn một năm qua, khoảng hơn 500 biến thể phụ của Omicron đã được phát hiện trên toàn thế giới. Giới chuyên gia cho rằng không cần phải quá lo lắng vì các biến thể phụ lây nhiễm ở Trung Quốc vốn đã xuất hiện tại nhiều nơi trên thế giới, tại châu Âu hay châu Á. Các loại vac-xin hiện nay vẫn có hiệu quả và tỷ lệ chủng ngừa cao.

Tuy nhiên, theo tạp chí Nature, nguy cơ xuất hiện một biến thể mới hung hãn hơn là hoàn toàn có thể xảy ra. Những gì xảy ra ở Trung Quốc cho thấy sang năm 2023 không nên tự mãn, cho rằng Covid-19 đã qua đi. Một biến thể mới được cho là đáng lo ngại nếu có cơ chế lẩn tránh hệ miễn dịch tốt hơn và gây ra những chứng bệnh nghiêm trọng hơn và dễ lây lan hơn các biến thể hiện hành.