Tưởng nhớ diva người Mỹ Jessye Norman

Một giọng nữ cao đặc biệt đầy đặn và khoẻ khoắn. Một tiếng ca mộc huyền trong những nốt trầm nhưng lại lấp lánh sắc kim ở những nốt thật cao. Giọng hát soprano nổi trội ấy với khả năng hát xuyên dàn hợp xướng, giờ đây không còn nữa. Diva người Mỹ Jessye Norman đã từ trần hôm 30/09/2019, hưởng thọ 74 tuổi.

Jessye Norman, nhân kỳ biểu diễn tại liên hoan Montreux, Thụy Sĩ, năm 2010 REUTERS/Denis Balibouse

Những năm tháng cuối đời, sức khoẻ của Jessye Norman ngày càng yếu kém, buộc bà phải ngồi xe lăn. Nhưng không phải vì thế bà đánh mất niềm lạc quan. Trên môi lúc nào cũng có nụ cười, và dù lâm bệnh, bà vẫn tham gia các hoạt động từ thiện, giúp ích xã hội đặc biệt là đối với các nghệ sĩ trẻ sống trong hoàn cảnh khó khăn. Không phải ngẫu nhiên mà bà đã thành lập tại nguyên quán Augusta, bang Georgia một trường nghệ thuật miễn phí dành cho học sinh nghèo. Đó là cách để cho Jessye Norman đền đáp lại tất cả những gì cuộc đời đã ban cho mình.

Sinh trưởng trong một gia đình nghèo, bố mẹ bà đều tham gia phong trào đấu tranh đòi quyền công dân cho người da màu, Jessye Norman từ nhỏ thường được mẹ dẫn đi hát phúc âm ở nhà thờ. Tuy nhiên, cho dù có năng khiếu cách mấy, có lẽ bà Jessye cũng sẽ chẳng bao giờ được đào tạo tới nơi tới chốn tại bang Georgia, miền Nam Hoa Kỳ, nơi các trường cao đẳng chỉ dành cho sinh viên da trắng. Nhờ giành được học bổng của trường đại học Howard tại Washington, bà Jessye Norman đã có thêm cơ hội để thăng tiến trong xã hội, thực hiện giấc mơ đổi đời.

Sau khi tốt nghiệp đại học Howard, bà được nhận vào nhạc viện thành phố Baltimore, bang Maryland. Nhờ chọn đi đúng hướng, Jessye có nhiều khả năng trở thành một giọng ca hàng đầu của làng nhạc kịch opera, tuy nhiên các thầy cô vẫn khuyên Jessye nên xuất ngoại, vì sự nghiệp của một soprano da màu khó mà cất cánh trên đất Mỹ, tiêu biểu nhất là trường hợp của Marian Anderson sinh tại Philadelphia năm 1897.

Marian Anderson, người mở đường cho các giọng ca cổ điển da màu

Nổi danh từ những năm 1930 nhờ chất giọng contralto, nhưng mãi đến năm 1955, bà Marian Anderson lúc đó đã 58 tuổi mới được biểu diễn lần đầu tiên tại nhà hát lớn Metropolitan Opera ở New York (trong khi Jessye Norman đã biểu diễn tại nhà hát Metropolitan Opera hơn 80 lần trong 40 năm sự nghiệp). Có thể nói giọng ca Marian Anderson đã mở đường cho Jessye Norman (cũng như cho Barbara Hendricks). Bà Jessye Norman có nhắc đến điều này trong quyển hồi ký "Stand Up Straight and Sing" xuất bản vào năm 2014, qua đó bà nói đến những phụ nữ đã truyền cảm hứng cho mình, để có đủ nghị lực đối phó với các hành vi kỳ thị mà bà Jessye phải hứng chịu từ khi còn nhỏ.

Jessye Norman đến định cư lập nghiệp tại châu Âu từ năm 1969, sau khi đoạt giải nhất cuộc thi của đài phát thanh Munich. Trong giai đoạn đầu, nhờ vào chất giọng soprano đầy kịch tính, có bề dày chắc nịch, lượng âm vang khỏe khoắn bẩm sinh, Jessye Norman đã đặc biệt thành công với các vở kịch opera cực kỳ nổi tiếng như tác phẩm "Aïda" của Verdi, kịch opera "Tannhäuser" hoặc là bộ tác phẩm trường thiên Der Ring des Nibelungen (Chiếc nhẫn của người Nibelung) của Wagner, bà đặc biệt yêu chuộng diễn vai nữ thần Sieglinde.

Trong các tác phẩm này, Jessye Norman có thể hát liên tục những đoạn cao trào mà vẫn không có vẻ mệt mỏi. Tính chất kịch tính xuyên suốt giai điệu, chứ không chỉ xuất hiện ở mỗi quãng cao như các giọng ca soprano khác. Chất giọng thiên phú ấy hợp với những vai phụ nữ gan lì hoặc là các nhân vật nữ đầy bãn lĩnh, khi thì can đảm, lúc thì mạnh mẽ. Hình tượng bất khuất ấy đã thuyết phục Bộ Văn hóa Pháp chọn Jessye Norman để biểu diễn tại Paris, nhân Lễ kỷ niệm 200 năm Cách mạng Pháp. Trên sân khấu, bà Jessye Norman đã mặc bộ áo màu quốc kỳ để hát bài quốc ca "La Marseillaise". Hình ảnh của Jessye Norman đối với công chúng Pháp, từ đó được gắn liền với giây phút quan trọng này.

5 giải Grammy trong hơn 40 năm sự nghiệp

Cũng như Nữ hoàng nhạc soul Aretha Franklin, Jessye Norman cũng đã nhiều lần được mời biểu diễn trong lễ nhậm chức của các tổng thống Mỹ Ronald Reagan và Bill Clinton. Vào năm 2009, Jessye Norman từng được tổng thống Obama trao tặng Huân chương Nghệ thuật Quốc gia, vài năm trước khi bà giải nghệ vì lý do sức khoẻ. Lúc sinh tiền, Jessye Norman đã ghi âm hơn 90 album trong đó có gần một phần ba là các vở kịch opera trọn bộ. Phần còn lại là những giai điệu của các nhà soạn nhạc cổ điển. Bộ vựng tập ‘‘répertoire’’ của Jessye Norman chủ yếu là dòng nhạc cổ điển Đức và Pháp từ cuối thế kỷ 18 đến đầu thế kỷ 20

Kể từ đầu thập niên 1990, Jessye Norman cũng chuyển qua hợp tác với các tác giả kiêm nhạc trưởng nổi tiếng như John Williams (người Mỹ) hay là Michel Legrand (người Pháp) để thực hiện các album theo chuyên đề hoà quyện nhạc jazz, pop và soul, bao gồm các bài hát kinh điển của làng nhạc phim, các vở nhạc kịch, các bản nhạc ballad với lối phối giao hưởng.

Trong gần nửa thế kỷ sự nghiệp, bà đã từng đoạt 5 giải Grammy, trong đó có hai giải Ghi âm xuất sắc nhất dành cho tác phẩm của Wagner và một giải vinh danh toàn bộ sự nghiệp của bà vào năm 2006. Khi nhắc tới Jessye Norman, nhà văn quá cố Toni Morrison, giải Nobel Văn học 1993 từng nói rằng : giọng ca của Jessye Norman làm cho ta phải tan nát con tim, nhưng cũng chính giọng ca ấy lại chữa cho ta lành lặn bao vết thương tâm hồn.