Cành cọ vàng đem lại cho phim lợi lộc gì

Thông thường một bộ phim đoạt Cành cọ vàng tại Liên hoan Cannes mất từ ba đến sáu tháng mới được công chiếu ở các rạp hát tại Pháp. Điều đó phần lớn tùy thuộc vào lịch phát hành phim. Bên cạnh đó, còn phải tính đến kế hoạch phân phối trên thị trường quốc tế, bởi vì tác dụng đầu tiên của giải Cành cọ vàng là phim sẽ được bán cho nhiều quốc gia trên thế giới.

Đối với các đoàn làm phim, sự kiện một tác phẩm được Liên hoan Cannes xướng tên trao giải, là một niềm vinh dự lớn lao, nhưng các nhà sản xuất cũng như giới đầu tư chịu bỏ vốn ra để tài trợ bộ phim, mới thật sự là những người hưởng lợi đầu tiên. Cành cọ vàng chẳng những tạo thêm sức cuốn hút cho một tác phẩm để lôi kéo khán giả vào rạp, mà còn giúp cho bộ phim dễ bán chạy trên thị trường. Nói cách khác, Cành cọ vàng giống như là một ‘’thương hiệu’’, một khi được đóng dấu, sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho bộ phim xuất khẩu ra nước ngoài.

Đó là trường hợp của bộ phim Thổ Nhĩ Kỳ Winter Sleep (Ngủ đông) của đạo diễn Nuri Bilge Ceylan (Cành cọ vàng 2014) và bộ phim Pháp La vie d’Adèle (tựa tiếng Anh là Blue is the warmest colour) của đạo diễn Abdellatif Kechiche (Cành cọ vàng 2013). Dù nổi tiếng là phim nghệ thuật hơi kén chọn khán giả, thời lượng khá dài nên không dễ khai thác, nhưng cả hai bộ phim này đều đã nhân gấp đôi số lượng người xem ở rạp (gần 300.000 khán giả cho Winter Sleep, gần một triệu cho La vie d’Adèle).

Tuy nhiên, ‘’thương hiệu’’ Cành cọ vàng đôi khi cũng vấp phải một số rào cản. Theo lời ông Thierry Frémeaux, giám đốc điều hành Liên hoan Cannes và cũng là trưởng ban tuyển chọn phim đi tranh giải : Cành cọ vàng cũng như Nobel văn học dù có uy tín cách mấy cũng có giới hạn của nó. Chẳng hạn như khi giải Nobel được trao cho một nhà thơ Ai Len hay một nhà văn Nam Phi mà ít được ai biết tới, hẳn chắc một số độc giả sẽ tìm đọc các tác giả này, nhưng không có gì bảo đảm là tác phẩm của họ sẽ trở thành những quyển sách ăn khách nhất (best seller).

Theo tuần báo Télérama, một bộ phim đoạt Cành cọ vàng trước hết thu hút sự quan tâm của giới truyền thông báo chí. Nhưng sự thành công ở rạp còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố cộng hưởng : nội dung, chủ đề, thể loại của tác phẩm, thời điểm công chiếu cũng như lịch phát hành, uy tín sẵn có của nhà đạo diễn cũng như của thành phần diễn viên, phản hồi của giới phê bình và gần đây hơn nữa là sự lan truyền của các diễn đàn trên mạng.

Có lẽ cũng vì hội tụ đầy đủ các yếu tố vừa kể mà bộ phim Pulp Fiction của đạo diễn người Mỹ Quentin Tarantino đã thành công rực rỡ sau khi đoạt Cành cọ vàng nhân kỳ liên hoan Cannes năm 1994. Chỉ riêng tại Pháp, bộ phim này đã thu hút gần ba triệu lượt người xem. Trong quyển hồi ký (mang tựa đề La vie passera comme un rêve Cuộc đời sẽ trôi qua như giấc mơ), cựu chủ tịch Liên hoan Cannes Gilles Jacob cho biết là nhờ phim này mà sự nghiệp của nam tài tử John Travolta cất cánh trở lại, tiền thù lao cho mỗi lần đóng phim được nhân lên gấp 20 lần, từ khoảng một triệu đô la lên tới 20 triệu.

Một trong những thành công ngoạn mục nhất trong lịch sử Liên hoan Cannes là bộ phim Entre les murs (Giữa bốn bức tường) của đạo diễn Pháp Laurent Cantet, phóng tác từ quyển tiểu thuyết của François Bégaudeau. Sau khi được chủ tịch ban giám khảo Sean Penn trao tặng Cành cọ vàng năm 2008, bộ phim này đã thu hút hơn một triệu rưỡi khán giả vào rạp. Nếu phải so sánh mức doanh thu với số tiền vốn bỏ ra ban đầu để tài trợ làm phim, thì tác phẩm này đã đem về cho các nhà sản xuất một khoản tiền lời đáng kể, cao gấp 25 lần.

Nhưng thông lệ nào cũng có những trường hợp ngoại lệ : phim đoạt Cành cọ vàng đôi khi lại thất bại ê chề. Bộ phim Les meilleures Intentions (Den Goda viljan) do đạo diễn người Thụy Điển Bille August phóng tác từ kịch bản của Ingmar Bergman chỉ thu hút 91.000 khán giả tại Pháp cho dù phim đã giành lấy hai giải quan trọng : Cành cọ vàng và giải nữ diễn viên nhân kỳ Liên hoan Cannes vào năm 1992. Tác phẩm Uncle Boonmee của đạo diễn Thái Lan Apichatpong Weerasethakul, Cành cọ vàng năm 2010 cũng chỉ thu hút 120.000 khán giả. Tác phẩm L’éternité et un jour (Thiên thu và một ngày) của đạo diễn Hy Lạp Theo Angelopoulos, Cành cọ vàng năm 1998 không vượt qua khỏi ngưỡng 170.000 người xem.

Còn vào năm 1997, ban giám khảo đồng trao giải Cành cọ vàng cho hai tác phẩm Le Goût de la Cerise (Vị ngọt trái anh đào) của đạo diễn người Iran Abbas Kiarostami và bộ phim L’Anguille (Con lươn) của đạo diễn Nhật Bản Shohei Inamura. Nhưng cả hai tác phẩm này chỉ thu hút gần 200.000 lượt người xem. Về phần mình, hai anh em đạo diễn người Bỉ Dardenne đoạt Cành cọ vàng 2005 nhờ tác phẩm L’Enfant (Đứa bé). Lạ thay, bộ phim này lại là tác phẩm ít ăn khách nhất của họ, chỉ với 370.000 khán giả mà thôi ….

Liên hoan Cannes cực kỳ hào nhoáng nhờ vào sự tề tựu đông đảo của các ngôi sao. Nhưng đằng sau tủ kính trưng bày lộng lẫy này, còn có một trong những ‘’chợ phim’’ quan trọng nhất thế giới, về tầm cỡ còn lớn hơn cả các liên hoan như Venise, Berlin hay Toronto …. Hội chợ phim ảnh diễn ra song song với Liên hoan Cannes và là nơi hợp tác sản xuất giao dịch mua bán quyền phân phối trên thị trường quốc tế.

Năm nay, có hơn 5.000 công ty tụ họp tại Cannes, với gần 12.000 người tham gia, trong đó có khá nhiều nhà sản xuất và đại diện công ty phát hành. Tạp chí chuyên ngành điện ảnh Hollywood Reporter từng nhận xét hóm hỉnh rằng : chỉ cần nhìn vào số lượng giao dịch tại chợ phim, người ta có thể bắt mạch thị trường và dự đoán những xu hướng khai thác phim trong năm tới.

Giới hạn lớn nhất của một bộ phim mang ‘’thương hiệu’’ Cành cọ vàng có lẽ nằm ở chỗ đó : một khi đã thu hút sự chú ý của báo chí truyền thông, phim còn phải qua giai đoạn thử lửa hầu chinh phục công chúng. Làm thế nào để khai thác phim vào một thời điểm thích hợp, trong khi lịch chiếu phim thường dày đặc, chật kín ? Tựa như một nhãn mác, giải Cành cọ vàng nâng cao uy tín của một tác phẩm điện ảnh, nhưng giá trị nghệ thuật của một bộ phim chưa chắc gì đã bảo đảm tiềm năng thương mại.