Mockingjay - Chim Húng Nhại - là tập truyện cuối cùng của bộ sách ba tập The Hunger Games (Đấu trường Sinh tử) của tác giả Suzanne Collins. Khi được chuyển thể lên màn ảnh lớn, cốt truyện được chia thành hai phần : phần một được công chiếu trong tuần này, phần kế tiếp sẽ được cho ra mắt khán giả mùa xuân năm tới.
Nhân vật chính của bộ tiểu thuyết là Katniss Everdeen do nữ diễn viên Jennifer Lawrence thủ vai. Trong hai tập trước là Đấu trường Sinh tử và Bắt Lửa, Katniss đã hai lần thoát chết sau hai trận thi đấu Hunger Games (trò chơi lần thứ 74 và 75). Trong tập thứ ba, Katniss Everdeen trở thành nhân vật biểu tượng, dẫn đầu cuộc nổi dậy nhằm lật đổ Tổng thống Coriolanus Snow, chống lại chính quyền độc tài Capitol ... đã sáng chế ra một thứ trò chơi bất nghĩa bất nhân, độc ác tàn nhẫn.
Tuy không có tài tiên tri, nhưng ta có thể đoán trước được rằng phần cuối của loạt phim Hunger Games do đạo diễn Francis Lawrence thực hiện, sẽ gặt hái thành công. Câu hỏi đặt ra là liệu cả hai tập phim Mockingjay có lập kỷ lục mới hay không. Cũng cần biết rằng, trong năm vừa qua, doanh thu toàn cầu của Hunger Games tập nhì (mang tựa đề Bắt Lửa – Catching Fire) lên tới gần 864 triệu đô la, tức là đã vượt qua mặt Iron Man (Người Sắt) tập ba. Nhân vật nữ Katniss Everdeen, coi vậy mà có bản lĩnh hơn một siêu anh hùng.
Điều đáng ghi nhận hơn cả là lần đầu tiên tính từ nhiều thập niên qua, một bộ phim chủ yếu dựa vào một vai nữ chính (female lead character), lại thành công rực rỡ đến như vậy, nhất là trong thể loại phim phiêu lưu hành động. Dĩ nhiên là trước đây làng điện ảnh Hollywood từng xây dựng phim xung quanh những vai nữ chính. Đó là trường hợp của Scarlett O'Hara trong phim Cuốn theo chiều gió (Gone with the Wind), Elizabeth (Liz) Taylor trong Nữ hoàng Cléopâtre (Cleopatra), Anna Karenina dựa theo tiểu thuyết của Tolstoy, dòng phim của Hitchcock cũng dành một vị trí quan trọng cho các vai nữ chính … nhưng các bộ phim ở đây chủ yếu là phim tình cảm xã hội, tâm lý hồi hộp, lịch sử cổ trang và các vai nữ tuy thuộc vào hàng đầu, nhưng vẫn phải đứng chung với các vai nam chính khác trên màn ảnh lớn …
Tại Hoa Kỳ, bản trắc nghiệm Bechdel-Wallace (mang tên hai nhà nghiên cứu Alison Bechdel và Liz Wallace) đã khảo sát gần một ngàn bộ phim ăn khách nhất trong nửa thế kỷ vừa qua (từ đầu những năm 1950 đến 2005) cho thấy là các vai nữ thường chỉ chiếm một phần ba các bộ phim và quota này vẫn ít có gì thay đổi trong vòng 50 năm liền.
Gần đây hơn nữa, Viện Geena Davis Institute (on Gender in Media) tiến hành một cuộc điều tra trên các bộ phim phát hành từ năm 2010 đến năm 2014. Theo kết quả điều tra được công bố đầu năm 2014, thì cứ trên 10 vai diễn (kể cả chính hoặc phụ), chỉ có ba vai diễn dành cho phụ nữ (31%), trong khi số nữ đạo diễn lên chưa tới 10% trong số các nhà làm phim chuyên nghiệp quốc tế.
Về phần mình, nhà nghiên cứu Stacy L. Smith thuộc trường đại học USC Annenberg tại Santa Barbara (California), đã mổ xẻ 4.342 nhân vật trong 100 bộ phim Mỹ từ năm 2006 đến năm 2009. Kết quả cho thấy chỉ có một phần ba các vai diễn (32,8%) là phụ nữ. Tệ hơn nữa, trong chuyên ngành điện ảnh, tỷ lệ phụ nữ chỉ chiếm 21,6% trong giới sản xuất, 13,5% các nhà viết kịch bản và chưa tới 3,6% làm giám đốc.
Cả ba cuộc khảo sát này đều cùng dẫn tới một kết luận : phim ảnh thường dành một vùng đất diễn quan trọng hơn cho các vai nam. Trong cái đất dụng võ ấy, dù là ở đằng trước hay ở đằng sau ống kính quay phim, Hollywood vẫn là một một bức thành trì kiên cố của đấng mày râu. Phái nữ khó thể nào mà san bằng thành lũy này … nếu thật sự muốn chinh phục thì nên thay đổi ngay từ bên trong.
Trong thể loại phim phiêu lưu hành động, hay là khoa học viễn tưởng, nhân vật nữ chính có tầm cỡ đầu tiên, bén lửa bốc cháy màn bạc là Sigourney Weaver trong vai trung úy Ellen Ripley của loạt phim Alien (Quái vật hành tinh), tập đầu tiên do Ridley Scott thực hiện được phát hành vào năm 1979. Tập thứ nhì do James Cameron đạo diễn được công chiếu vào năm 1986. Cả hai bộ phim này đều lọt vào danh sách các tác phẩm đáng ghi nhớ nhất trong thể loại khoa học viễn tưởng.
Nhân vật nữ kế tiếp là Lara Croft của loạt phim Tomb Raider, dựa theo game video điện tử cùng tên. Vai chính do Angelina Jolie thủ diễn, tạo ra một làn sóng hưởng ứng nhiệt tình nơi giới hâm mộ, nhưng không đủ để lôi cuốn hàng triệu khán giả vào rạp chiếu bóng, để rồi từ đó mà lập kỷ lục doanh thu trong ngành điện ảnh đầu những năm 2000. Hollywood hiện đang tái khởi động dự án làm phim Lara Croft, phim vẫn còn trong giai đoạn tiền kỳ, tuyển lựa diễn viên cho vai nữ chính.
Đến cuối những năm 2000, loạt phim ba tập Millenium dựa theo bộ trường thiên tiểu thuyết của nhà văn Thụy Điển Stieg Larsson thành công lớn cùng lúc trong cả hai lãnh vực văn học và điện ảnh. Trên màn ảnh lớn Noomi Rapace vào vai tin tặc Lisbeth Salander, một hacker cừ khôi có thể thâm nhập bất cứ hệ thống bảo mật nào, một người đàn bà cứng đầu bất trị, không dễ thuần phục hay dạy bảo, một phụ nữ ghê tởm bọn đàn ông từng hành hạ cô từ thể xác đến tinh thần. Loạt phim hình sự của Thụy Điển (của đạo diễn Niels Arden Oplev) thành công ngoạn mục khắp châu Âu, nhưng đến khi được David Fincher làm lại cho Hollywood thì không gặt hái nhiều doanh thu như mong đợi.
Dù muốn hay không, những nhân vật nữ này đã lót đường cho sự trỗi dậy của nhân vật Katniss Everdeen trên màn ảnh lớn. Hunger Games tập một thu về 638 triệu đô la, tập nhì lậ kỷ lục với 840 triệu đô la. Ở đây, phải công nhận trước hết vai trò của tác giả Suzanne Collins trong cách xây dựng một nhân vật nữ đầy cá tính và bản lĩnh, có ý chí mạnh mẽ, nhưng không phải vì thế mà sắt thép chai lì ý hệt như nam nhi.
Trái tim của Katniss vẫn bị dằng xé giữa hai mối tình (Peeta và Gale), nhân vật này lúc nào cũng suy tư đắn đo trước câu hỏi : đành rằng phải liều mình vì chính nghĩa, nhưng phải chăng vì thế mà phải hy sinh người thân ruột thịt, tình thâm cốt nhục … bài toán khó giải ấy thường được thấy nơi các nhân vật phim truyện, nhưng cách diễn đạt tình cảm lại thể hiện đúng trái tim của một người đàn bà.
Sự thành công của loạt phim Hunger Games mở đường cho một loạt phim khoa học viễn tưởng khác là Divergent, đồng thời góp phần thuyết phục các nhà sản xuất ở Hollywood tin tưởng nhiều hơn trước đó vào các dự án làm phim xoay quanh các vai nữ chính. Bộ phim Gravity (Trọng lực) tuy đoạt 7 giải Oscar, nhưng suýt nữa vai chính được trao cho một diễn viên nam.
Theo tiết lộ của đạo diễn Alfonso Cuarón, ban đầu giới sản xuất chịu đầu tư vào dự án làm phim Gravity, nhưng với điều kiện là vai diễn chính là một vai nam. Nhà làm phim đã mất ba tháng trời và nhọc nhằn lắm ông mới thuyết phục được các nhà sản xuất giao vai chính cho nữ diễn viên Sandra Bullock (cho dù sau đó cô không đoạt giải thưởng Oscar cho vai diễn này).
Bộ phim Gravity đã thu về 715 triệu đô la trên toàn cầu trong năm 2013, tức là không kém gì cho lắm so với bộ phim thần thoại Maleficent 757 triệu đô la, dựa vào chuyện cổ tích ‘’Công chú ngủ trong rừng’’. Cũng chính Angelina Jolie thành công trước đó với nhân vật đặc nhiệm tình báo Evelyn Salt trong bộ phim gián điệp cùng tên. Trong thể loại phim hành động, Angelina Jolie vẫn là một trong những gương mặt ‘’bankable’’ hiếm hoi, bảo đảm thu hút các nguồn vốn đầu tư và có nhiều khả năng hốt bạc triệu.
Nhờ vào loạt phim Hunger Games mà nữ diễn viên Jennifer Lawrence giờ đây cũng lọt vào danh sách các diễn viên hàng đầu. Tuy nhiên, nhân kỳ trao giải MTV Movie Awards hồi trung tuần tháng Tư năm 2014 vừa qua, giới hâm mộ đã kịch liệt chỉ trích ban tổ chức. Nhân giải này, tập nhì của Hunger Games (Bắt lửa) đã đoạt giải dành cho tác phẩm hay nhất và giải nữ diễn viên xuất sắc cũng về tay Jennifer Lawrence.
Thế nhưng ở trong hạng mục các anh hùng (Best Hero) đáng ghi nhớ nhất trên màn ảnh lớn, thì các nhân vật được đề cử toàn là các vai diễn nam chứ không có phái nữ, chẳng hạn như Channing Tatum trong White House Down, Chris Hemsworth trong tập nhì của Thần Sấm Thor, Martin Freeman trong chuyến phiêu lưu kế tiếp của The Hobbit (Desolation of Smaug) và Robert Downey Jr trong Iron Man III.
Ngoài ra, theo một cuộc nghiên cứu gần đây của New York Film Academy, thì trong giới chuyên nghiệp điện ảnh Mỹ hàng năm bỏ phiếu bình chọn danh sách phim đi tranh giải Oscar, có đến 77% thành viên là nam giới. Còn theo điều tra của tạp chí Forbes về doanh thu của các thần tượng trong ngành giải trí, thu nhập hàng năm của 10 nữ diễn viên ăn khách nhất tính gộp lại là 181 triệu đô la, trong khi thu nhập của 10 nam diễn viên hàng đầu cao hơn gần gấp ba lần, lên tới 465 triệu đô la hàng năm.
Trong cái bối cảnh đó, điều này có nghĩa là phái nữ tiếp tục chinh phục từng bước một sự thành công trên đường đời sự nghiệp, nhưng các rào cản tâm lý vô hình khiến cho sự bình quyền nam nữ, từ công đoạn phân phối vai diễn cho tới khâu sản xuất đạo diễn vẫn còn là xa vời, nếu không nói là viễn vông.
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký