David Fincher thử bắt mạch trường thiên Millenium

Millenium (Thiên niên kỷ) là bộ trường thiên tiểu thuyết nổi tiếng trên khắp thế giới của nhà văn Thụy Điển Stieg Larsson. Tình tiết dồn dập hấp dẫn, nhân vật chính đầy cá tính, tâm lý phác họa chiều sâu, nội dung kịch bản thâm thúy. Chính cũng vì thế mà nội trong ba năm, Millenium lại hai lần được chuyển thể lên màn ảnh lớn.

Cô gái có xăm hình con rồng, phóng tác của Fincher từ Millenium (DR)

Thuộc vào thể loại trinh thám, nhưng ba tập tiểu thuyết Millenium lại có đủ tầm cỡ và giá trị của một tác phẩm văn học. Lần đầu tiên, truyện Millenium được quay thành phim là vào năm 2009. Vào thời đó, đạo diễn Đan Mạch Niels Arden Oplev khởi quay tập một mang tựa đề Những người đàn ông ghét đàn bà. Đúng một năm sau, đạo diễn người Thụy Điển Daniel Alfredson quay tiếp tập hai mang tên : Cô gái mơ một bình xăng và một chiếc que diêm, rồi hoàn tất luôn tập cuối cùng có tựa đề là : Hoàng hậu trong lâu đài lộng gió.

Bộ tiểu thuyết Millenium ăn khách với hơn 50 triệu quyển được bán trên thế giới, rồi sau đó là sự thành công của các tập phim đã thu hút sự chú ý của các hãng phim Hollywood. Đạo diễn trứ danh người Mỹ David Fincher bắt tay vào việc viết lại kịch bản. Phiên bản của Fincher được quay bằng tiếng Anh và là một phóng tác theo đúng nghĩa của nó, từ tựa đề ban đầu là Những người đàn ông ghét đàn bà chuyển đổi thành Cô gái có xăm hình con rồng (The Girl with the Dragon Tattoo).

Nhắc tới Cô gái có xăm hình con rồng, mọi người liên tưởng đến ngay một trong những nhân vật chính của bộ phim là Lisbeth Salander (do Rooney Mara thủ vai), bởi vì cô gái này có nguyên một con rồng xăm ở trên lưng. Dùng chi tiết để nói lên tổng thể, đạo diễn Fincher mượn thủ pháp hoán dụ và chọn nhân vật Lisbeth Salander làm điểm nhấn, làm sợi chỉ đỏ để dẫn dắt câu chuyện của mình. Ngoại trừ một vài chi tiết, thì nhìn chung, phiên bản của Fincher khá trung thành với quyển tiểu thuyết. Nhưng khi so với cuộn phim đầu tiên quay vào năm 2009, thì bản phóng tác tiếng Anh lại kết thúc một cách khác, nhất là ở trong 15 phút cuối bộ phim.

Về nội dung, thì phiên bản chính gốc bằng tiếng Thụy Điển và phiên bản phóng tác bằng tiếng Anh đều bắt đầu y hệt nhau. Nhân vật chính là phóng viên Mikael Blomkvist (do Daniel Craig thủ diễn) làm việc trong tòa soạn của Millenium, một tờ báo độc lập, nổi tiếng nhờ các bài phóng sự điều tra, chuyên phanh phui các vụ tham nhũng, các thủ đoạn làm giàu bất chính của giới doanh nhân tài phiệt. Nhưng uy tín của phóng viên Blomkvist bị hạ bệ sau khi anh thua kiện do không có đủ bằng chứng về các vụ làm ăn phi pháp của tập đoàn Wennerstrom. Đằng sau cái bình phong của các dịch vụ đầu tư tài chính, thật ra tập đoàn này che đậy một mạng lưới rửa tiền khổng lồ.

Sau khi thua kiện, phóng viên Blomkvist buộc phải nghỉ việc một thời gian, cho đến cái ngày mà anh nhận được một cú điện thoại từ một nhà triệu phú (là ông Hendrick Vanger). Dòng họ Vanger thuộc vào hàng rất giàu có, điều hành từ ba đời nay một tập đoàn kỹ nghệ hàng đầu của Thụy Điển. Nhưng gia đình này cũng chốn giấu nhiều điều bí mật, trong đó có sự mất tích trong suốt 40 năm của một cô cháu gái tên là Harriet. Phóng viên Mikael Blomkvist được giao nhiệm vụ điều tra để tìm cho ra tông tích của Harriet, xác định cô gái này còn sống hay chết, nhất là thủ phạm vụ án có thể là một trong những thành viên của gia đình giàu có này.

Có một điều mà nhà triệu phú Vanger không nói ra là ông mướn thêm một người khác để canh chừng theo dõi chàng phóng viên tài ba. Nhân vật mà ông thuê mướn là Lisbeth Salander, cô gái này tuy mới ngoài 20 tuổi nhưng lại là một tin tặc (hacker) lỗi lạc xuất chúng. Nhờ vậy mà cô có thể phá vỡ bất kỳ hệ thống bảo mật nào, vượt qua tường lửa, tìm ra mật mã để thâm nhập vào máy vi tính, đọc lén email và thậm chí điều khiển từ xa các máy tính.

Nhân vật Lisbeth Salander lại càng hấp dẫn ở chỗ cực kỳ phản diện : thời còn nhỏ, cô bị nhốt vào bệnh viện tâm thần, do đã toan tính sát hại người cha. Thân phụ của cô là một người đàn ông vũ phu chuyên đánh đập vợ con. Phải chờ đến các tập sau, người ta mới biết ông là một gián điệp Nga đào thoát sang Bắc Âu trong thời kỳ chiến tranh lạnh.

Trở lại với cuộc điều tra, phóng viên Mickael Blomkvist dù có cố gắng cách mấy, nhưng vẫn dẫm chân tại chỗ. Do luôn canh chừng theo dõi từ xa, cho nên cô Lisbeth Salander biết rõ là nhà báo này đang ở trong thế bí. Cô quyết định giúp anh một tay, giúp cho cuộc điều tra thoát khỏi bế tắc. Cặp bài trùng Salander - Blomkvist sát cánh trong việc lần tìm manh mối, truy lùng thủ phạm. Từng bước một, họ khám phá ra rằng : nhiều thành viên trong dòng họ Vanger hoạt động trong các nhóm dân quân cực hữu, thân Đức Quốc Xã. Vụ mất tích của cô Harriet có liên quan ít nhất đến 10 vụ án giết người.

Các nạn nhân đều là những người đàn bà gốc Do Thái, họ chết một cảnh thảm thương, họ thường bị hãm hiếp, tra tấn dã man trước khi bị đem ra hành quyết. Nhờ vào tin tặc Lisbeth Salander, mà phóng viên Mickael Blomkvist chợt hiểu là các vụ sát nhân ở đây là một hình thức thủ tiêu nhắm vào cộng đồng người Do Thái ở Thụy Điển, họ bị sát hại một cách oan uổng và cách giết người y hệt như những gì được ghi chép trong quyển Thánh Kinh Cựu Ước (Lévitique).

Đến gần đoạn cuối, tức là sau khi phóng viên Blomkvist thoát chết trong đường tơ kẻ tóc nhờ vào sự cứu giúp của Lisbeth Salander và cả hai tìm lại được nơi ẩn trốn của cô Harriet, bộ phim của đạo diễn David Fincher rẻ sang một hướng thứ nhì. Nhờ vào cái tài thâm nhập máy tính, mà Salander hội đủ các bằng chứng để hạ gục tập đoàn tài chính Wennerstrom. Trong phiên bản tiếng Thụy Điển năm 2009, đoạn này chỉ được nói lướt qua, trong khi bộ phim của Fincher lại dành thời gian để mổ xẻ cặn kẻ. Vai trò của Salander vì thế lại càng được nhấn mạnh hơn. Nhưng ưu điểm lại trở thành khuyết điểm : cuộc song hành rồi đồng hành giữa hai nhân vật chính bị mất cân đối, nhịp điệu cuối phim như thể bị loảng ra, mạch phim tuy chưa đến nổi đứt đoạn nhưng lại hơi khập khiểng.

Nổi danh nhờ các bộ phim như Seven, Fight Club, Alien III, Zodiac và gần đây hơn nữa là Benjamin Button, đạo diễn David Fincher dư thừa bản lĩnh để khai thác chất liệu dày đặc của quyển tiểu thuyết Millenium. Nhịp điệu bộ phim ban đầu tuy chậm mà lại tạo được không khí nặng nề căng thẳng, cách dùng kỹ thuật định sáng quay với ống kính bằng số, tạo thêm những màu sắc hết sức lạnh lùng, tột cùng u ám.

Đạo diễn David Fincher cũng nắm rất vững các thủ pháp điện ảnh tỉnh lược, cận ảnh, toàn cảnh, hay quay từ góc nhìn của người trong cuộc, để tạo ra sự hồi hộp nhỏ giọt cũng như tăng vận tốc trong các tình tiết dồn dập. Nhờ vào cách dựng phim, mà Fincher có thể nhảy từ tuyến truyện này qua một tuyến truyện khác mà người xem vẫn không cảm thấy bị thất lạc, mạch phim không tối nghĩa hay khó hiểu. Nhưng có một điều mà Fincher chưa đạt là khi phóng tác Millenium, đạo diễn này đã muốn nói lên cùng một lúc quá nhiều điều, trong khi thời lượng phim lại có giới hạn.

Ngoài nhân vật Salander, đạo diễn Fincher còn muốn nhấn mạnh trên cái bối cảnh hiện thực xã hội của Thụy Điển, một đất nước mà thoạt nhìn có dân tình thông thoáng cởi mở, nhưng còn ẩn chứa tiềm tàng những khuynh hướng cực hữu, bài ngoại và kỳ thị chủng tộc. Bộ sách Millenium tuy gọi là tiểu thuyết trinh thám nhưng có giá trị văn học vì nó đạt đến một tầm tư tưởng hiếm thấy. Các cuộc điều tra trong truyện không chỉ đơn thuần là các vụ phá án để tìm ra thủ phạm, mà còn là một cách để cho nhà văn Stieg Larsson soi rọi những bề trái của xã hội Thụy Điển, vạch trần cốt lõi để cho thấy bộ mặt thật thối nát và tham nhũng của một đất nước thịnh vượng.

Trong truyện những kẻ sát nhân không phải là thành phần phạm pháp thông thường, mà lại là các nhà tài phiệt lưu manh bất chính, nhờ tiền bạc và quyền thế mà tự đặt mình lên trên vòng pháp luật : họ đối xử một cách tàn bạo dã man với những kẻ thấp cổ bé miệng, bắt chẹt uy hiếp những người bị sa cơ thất thế. Đó là thông điệp chính yếu mà đạo diễn Fincher muốn chuyển tải diễn đạt khi nhấn mạnh trên vụ án của tập đoàn Wennerstrom trong đoạn cuối, nhưng lại không bén nhạy tinh tế, sắc cạnh thấu đáo bằng ngòi bút của tác giả Stieg Larsson. Lúc sinh tiền, nhà văn có tài bắt mạch, chẩn đoán đúng những triệu chứng lệch lạc bệnh hoạn của xã hội Thụy Điển. Nhờ trường thiên, mà tiểu thuyết Millenium trở nên tuyệt diệu. Sở trường điện ảnh của Fincher trong đoạn cuối lại trở thành sở đoản.