Vào nội dung chính
Tạp chí tiêu điểm

Cải thiện đời sống người Nga : thách thức lớn nhất của Putin

Đăng ngày:

Tái đắc cử vẻ vang, tổng thống Nga Vladimir Putin tiếp tục lãnh đạo nước Nga cho đến 2024. Trên lý thuyết, sáu năm tới là nhiệm kỳ cuối cùng nhưng sẽ rất cam go. Cải cách đời sống dân nghèo, phát triển kinh tế và giảm căng thẳng với Tây phương là ba thách thức có liên hệ nhân quả.

Quảng Trường Đỏ- Matxcơva. Ảnh ngày 13/03/2018.
Quảng Trường Đỏ- Matxcơva. Ảnh ngày 13/03/2018. REUTERS/Gleb Garanich
Quảng cáo

Sau khi sử dụng 18 năm qua để chấn chỉnh hệ quả của thời hậu cộng sản, làm giàu cho giới tài phiệt và phục hồi vị trí đại cường trên trường quốc tế, đã đến lúc chủ nhân điện Kremlin phải quan tâm đến dạ dày của người dân.

Ngay sau khi được 76% cử tri triển hạn hợp đồng lưu trú tại điện Kremlin, tổng thống Vladimir Putin cảnh báo : một « công trình rất nặng nề » đang chờ ông. Kết quả bầu cử xác định ông Putin được nhiều người dân mến mộ là có thật cho dù bộ máy chính quyền sử dụng mọi phương tiện trong tay để uốn nắn cho con số kết quả được tròn trịa hơn.

Điều nghịch lý là trong khi cử tri bầu cho Vladimir Putin vì muốn « đời sống ổn định » thì tổng thống Nga không có chương trình hành động về kinh tế và xã hội. Trong bối cảnh xung khắc căng thẳng với Tây phương, Putin phô trương là có tên lửa hạt nhân loại mới, tổ chức kỷ niệm bốn năm sáp nhập Crimée và hứa hẹn « nhiều chiến thắng sáng chói » khác trong tương lai.

Chuyên gia chính trị độc lập Dmitri Oreshkhine nhận định : Nhiệm kỳ cuối cùng của Putin sẽ là nhiệm kỳ khó khăn nhất. Cho đến nay, lịch trình hành động tập trung vào lãnh vực sở trường của ông là chính sách đối ngoại. Giờ đây, tổng thống Nga buộc phải tập trung vào kinh tế, chủ đề "thua" nhiều hơn "thắng".

Chủ động bên ngoài nhưng bất lực bên trong

Thách thức thứ nhất là tình trạng khốn khó của người dân. Thủ tướng Dmitri Medvedev gọi đây là « vấn đề đập vào mắt ».

Tổng thống Putin, trong diễn văn hồi đầu tháng 3/2018 chỉ đạo : « Năm 2000 có 42 triệu người Nga sống dưới ngưỡng nghèo khó, tức là 30%. Đến 2012, thành phần này giảm xuống còn có 10%. Nhưng do khủng hoảng kinh tế, nạn nghèo khó lại tăng lên 20 triệu. Tuy không lên đến 42 triệu như tình hình năm 2000 nhưng con số này không thể chấp nhận được. Mặc khác, ngay những người có công ăn việc làm, có thu nhập, họ sống cũng rất chật vật. Một trong những vấn nạn lớn mà chúng ta phải giải quyết trong thập niên tới là làm sao để mức thu nhập của người dân được gia tăng bền vững hầu làm giảm đi ít nhất 50% số người nghèo khó hiện nay trong sáu năm tới ».

Thành phần dân chúng sống với 150 đôla mỗi tháng chiếm đến 13,5% dân số, tức 20 triệu người.

Thách thức rất lớn bởi vì kinh tế Nga, vừa ra khỏi hai năm suy thoái, phải đối đầu với nguy cơ trì trệ. Trong những năm đầu thập niên 2000, Putin theo chính sách tự do, cải cách để kích thích kinh tế. Nhưng khi vật giá leo thang, dân chúng phàn nàn thì chống lạm phát được xem là ưu tiên với các biện pháp tăng thu, giảm chi, tích trữ ngoại tệ phòng ngừa tình trạng nhiên liệu rơi giá kéo dài và lệ thuộc vào Tây phương. Hệ quả là kinh tế Nga không phất lên được, nạn nghèo khó tăng lên, theo nhận định của một chuyên gia của Quỹ đầu tư Nga Renaissanse Capital.

Cụ thể ra sao ? Chuyên gia Pháp Cyrille Bret, Trường Chính trị Paris liệt kê một số nguyên nhân chính : « Tăng trưởng kinh tế Nga rất khiêm tốn, chỉ độ 1,5%, trong khi tăng trưởng trung bình trên toàn cầu là từ 3,5% đến 4%. Tình trạng nghèo khó ở Nga có liên quan nhân quả với tình trạng tài sản quốc gia tập trung trong tay một thiểu số đặc quyền đặc lợi. Tình trạng này đào sâu thêm hố ngăn cách giàu nghèo, một căn bệnh trầm kha của Nga từ khi Liên Xô tan rã. Sự kiện dầu hỏa xuống giá trong hai năm 2015 và 2016 cũng làm cho ngân sách Nga bị thiếu hụt bởi vì 50% nguồn thu nhập của Nga lệ thuộc vào các công ty nhà nước xuất khẩu nhiên liệu.

Khó khăn thứ hai là sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimée của Ukraina, các biện pháp trừng phạt của Tây phương làm hàng hóa nhập khẩu trở thành đắt đỏ vì khan hiếm. Tiếp theo đó, các biện pháp trả đũa của Nga, không mua hàng hóa Tây phương, càng làm cho vật giá trong nước leo thang. Thêm vào đó, chính quyền Nga phá giá liên tục làm đồng rúp rơi tự do ».

Tình trạng xã hội thiếu tổ chức

Trong nhiệm kỳ mới, tổng thống Putin dự trù ban hành nhiều biện pháp mất lòng dân như là tăng tuổi về hưu, đóng góp lập quỹ bảo hiểm xã hội cho đến nay chưa có. Trong giới thân cận của tổng thống, phe kinh tế tự do muốn lấy tiền lãi từ nguồn dầu khí đầu tư vào các ngành công nghiệp khác, tạo thêm động lực phát triển kinh tế và công ăn việc làm. Phe này cũng hy vọng trong nhiệm kỳ mới này, Putin sẽ cải tổ các định chế chính trị, giúp cho tư pháp được độc lập, hầu chống tham nhũng hiệu quả hơn. Nói dễ nhưng làm khó vì chuyện này đụng chạm đến quyền lợi của giới tài phiệt bạn thân của Putin.

Thế mà, nếu Putin thật tâm muốn nước Nga tiến bộ thì cần phải giải quyết những cản lực mà chuyên gia Pháp Cyrille Bret mô tả :

« Khi thăm viếng những thành phố lớn như thủ đô Matxcơva hay cố đô Saint Petersbourg, người ta có cảm tưởng mọi việc đều tốt đẹp : nhà cửa khang trang, hiện đại, cửa hiệu bán hàng hóa Tây phương tràn ngập… Nhưng khi đến các tỉnh lẻ nhất là ở vùng xa xôi thì giá sinh hoạt rất cao và tỷ lệ thất nghiệp cũng thế, có thể lên đến 20% như ở cộng hoà Ingouchy, trong khi ở Matxcơva chỉ có 2%.

Một nguyên nhân nữa làm nước Nga lâm vào tình trạng nghèo khó là hệ thống phân phối lợi nhuận trên toàn xã hội không hiệu quả lắm. Ví dụ như ở châu Âu, và ở châu Phi có rất nhiều xí nghiệp nhỏ, đó là phương tiện sản xuất cốt lõi trong xã hội, tạo ra tài sản cho gia đình người làm chủ. Trong khi ở nước Nga thì lãnh vực này lại không phát triển.

Thủ phạm không ai khác hơn là cấu trúc kinh tế lạc hậu : khi đi vay ngân hàng với lãi suất 10% thì ai dám mượn vốn làm ăn ? Trong trường hợp rủi ro, lỗ lã không vì lỗi của mình, doanh nhân Nga không được toà thương mại, như ở Tây phương, hỗ trợ. Điều kém may mắn cho người Nga là bộ máy tư pháp không bảo vệ doanh nhân một cách chí công vô tư. Bị mất niềm tin, người có óc kinh doanh ngần ngại đầu tư. Hệ thống tư pháp và ngân hàng không tận lực hỗ trợ doanh nghiệp Nga : Đây không phải là lời phê phán từ phía Tây phương mà chính là giới thân cận của tổng thống Putin nhìn nhận những khiếm khuyết này của nước Nga và muốn thay đổi để tạo niềm tin cho các nhà đầu tư để vực dậy kinh tế. ».

Đừng để nước đến chân

Làm cách nào để thực hiện « Công trình khó khăn đang chờ trước mặt » mà tổng thống Putin tuyên bố trong đêm bầu cử ? Trữ lượng ngoại tệ phòng cơn nguy biến đã bị tiêu pha gần hết để xoa dịu cú « sốc » của tình trạng giá nhiên liệu trượt giốc trong hai năm 2015 và 2016. Vũ khí để bài trừ nạn nghèo khó trong tay chính quyền Putin đã để lộ mức giới hạn.

Giới thân cận của Putin, chưa tìm ra một mô hình phát triển nào khác : kẻ muốn vực dậy kinh tế bằng biện pháp tăng lương kích thích tiêu dùng, người thì chủ trương khuyến khích đầu tư còn phe thứ ba thì đề nghị tư hữu hóa xí nghiệp nhà nước.

Con đường trước mặt của tổng thống Putin còn chông gai hơn vì từ lâu nay ông quy hết trách nhiệm cho chính sách không thân thiện của Tây phương. Putin tự biến thành đối thủ của Tây phương, sẵn sàn ăn miếng trả miếng với Mỹ và Châu Âu, theo nhận định của Alexei Venedikov, một nhà báo độc lập ở Nga.

Bế tắc trong chính sách đối ngoại, nếu không được giải tỏa trong nhiệm kỳ 6 năm tới, sẽ tác động đến nội tình. Thành phần trung lưu, thừa hưởng lợi nhuận vật chất của 18 năm Putin vừa qua - yên thân làm ăn đổi lại không đụng đến chính trị - nay mong chờ được các quyền tự do. Thành phần xã hội này không chống chế độ nhưng họ lo ngại cho con em đang đứng trước tương lai bất định nếu xung khắc với Tây phương kéo dài và rất bất bình nạn tham nhũng đụt khóet đất nước.

Căng với Tây phương : lợi bất cập hại

Theo chuyên gia Pháp Cyrille Bret, nếu muốn cải thiện đời sống dân chúng, đang « nôn nóng mong chờ » nước Nga phải hoà thuận với Tây phương trước khi quá trể : « Căm giận thì chắc không nhưng, nôn nóng mong chờ thì nhiều lắm. Sử dụng thành tích phục hồi uy thế của Nga trên trường quốc tế và vai trò của đại cường để thu hút cử tri đã đến mức giới hạn của nó. Ngay những cử tri trung thành vô điều kiện của tổng thống Putin, những người dân nông thôn, tỉnh lẽ, dân hưu trí, công nhân, những người có mức thu nhập thấp cũng mất kiên nhẫn. Để có thể thỏa mãn tập thế dân đen cô thế này, nước Nga cần phải qua nhiều giai đoạn, theo chính miệng tổng thống Nga nhìn nhận.

Vấn đề là tổng thống Putin không đề ra giải pháp mới. Nhưng trước hết là phải ngưng đổ lỗi cho Tây phương gây ra trì trệ kinh tế. Thứ hai là đối lập phải mạnh và có đề nghị thay thế.

Kinh tế Nga sẽ tiếp tục bị thiệt hại lâu dài, tăng trưởng kém bởi vì bị cắt đứt nguồn đầu tư nước ngoài. Thị trường tài chính quốc tế có thể giúp Nga tài trợ các dự án đầu tư với lãi suất thấp hơn nhiều so với lãi suất chỉ đạo 10% của ngân hàng trung ương Nga. Nga cũng không được tiếp cận với công nghệ thế giới vì trừng phạt. Một nền kinh tế không có nguồn vốn và công nghệ mới thì trong 10 năm tới đây nước Nga có thể hứa hẹn gì cho tương lai ? ».

Cái giá của uy thế đại cường

Vì chạy đua trang bị vũ khí mới, vì chiến tranh Syria và căng thẳng với NATO, nước Nga mỗi năm chi ra hơn 4% ngân sách cho quân đội. Tiền đổ vào quốc phòng có nghĩa là không dùng để cải thiện xã hội. Theo Cyrille Bret, « kinh tế nước Nga không đủ tầm cho Matxcơva làm người hùng quốc tế ».

Trong bài xã luận Putin : Khải hoàn để làm gì ? Nhật báo Pháp Le Monde nhận định : Ngày 01/03/2018, trong diễn văn vận động cử tri, chủ nhân điện Kremlin hứa hẹn với dân Nga « những tên lửa tối tân không một nước nào địch lại ». Ông cũng hứa sẽ xóa giảm 50% tỷ lệ dân nghèo hiện nay nhưng không nói bằng cách nào. Giờ đây, sau khi đã vỗ béo những tay trọc phú của chế độ và chiến hữu chính trị, đã đến lúc Putin cần nuôi sống dân mình.

Trong khi tổng thống Nga giành thắng lợi này đến thắng lợi khác trên trường quốc tế, một kết quả thăm dò ý kiến của viện Lavada công bố sau bầu cử, chính phủ Nga chỉ được 40% người được hỏi tỏ ra tín nhiệm. Hơn ai hết, tổng thống Putin hiểu rõ vì sao người Nga không tin tưởng ở chính phủ cho dù họ bỏ phiếu cho ông.

Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí

Tải ứng dụng RFI để theo dõi toàn bộ thời sự quốc tế

Xem các tập khác
Không tìm thấy trang

Nội dung bạn đang cố truy cập không tồn tại hoặc không còn khả dụng.