« Người nhập cư » : Lá bài chính trị cho các đảng cực hữu châu Âu

Hơn một triệu người tị nạn đã đặt chân lên đất châu Âu, đặt Liên Hiệp Châu Âu trước một thử thách nhân đạo lớn từng có. Vào lúc các nhà lãnh đạo 28 nước thành viên cho đến giờ vẫn chưa đạt được một thỏa thuận để đối phó với cuộc khủng hoảng này, thì làn sóng bài người tị nạn ngày càng lớn, và càng được các đảng cực hữu sử dụng như một lá bài chính trị trong các cuộc bầu cử, mà Hungary là một ví dụ điển hình.

Thủ tướng Hungary Viktor Orban trong buổi họp báo ngày 04/10/2016. REUTERS/Lazslo Balogh

Chưa bao giờ chủ đề bài người nhập cư lại chiếm lĩnh đời sống chính trị tại châu Âu mạnh mẽ như lúc này. Tại Anh, chủ đề « chống di dân » đã nở rộ trong cuộc vận động bầu cử lập pháp diễn ra hồi tháng 5/2016 và cuộc trưng cầu dân ý tháng Sáu cùng năm. Với việc kích động tâm lý sợ hãi người nhập cư đến từ Trung Đông, đảng Ukip bài châu Âu đã đưa phe « Brexit » (ra khỏi Liên Hiệp Châu Âu) đi đến thắng lợi.

Nhìn sang Áo, trong một cuộc bầu cử tổng thống diễn ra ngày 21/05/2016, ứng cử viên Alexander Van der Bellen được phong trào môi sinh ủng hộ đã thắng đối thủ thuộc đảng cực hữu Norbert Hofer của đảng Tự Do FPO, trong đường tơ kẽ tóc.

Nhưng có lẽ người gánh chịu hậu quả nặng nề nhất từ cuộc khủng hoảng nhập cư chính là thủ tướng Đức Angela Merkel. Việc nhiều thành trì của đảng CDU của bà, đặc biệt là thành phố Berlin, liên tiếp rơi vào tay của đảng cực hữ bài người tị nạn AfD đã buộc bà phải xem xét lại chính sách mở rộng vòng tay với người nhập cư.

Về phần mình nước Pháp còn 6 tháng nữa sẽ chính thức tổ chức bầu chọn tổng thống mới. Và chủ đề người nhập cư đương nhiên không thể nào bị bỏ qua trong các cuộc tranh luận.

Trong bối cảnh kinh tế khủng hoảng, thất nghiệp cao, làn sóng di dân từ Trung Đông tràn ngập và nhất là các vụ khủng bố tại Paris và Bruxelles, nhiều đảng phái chính trị thuộc cánh hữu và cực hữu đã tận dụng cơ hội tranh thủ lá phiếu cử tri, biến người nhập cư thành đối tượng tấn công.

Mà ví dụ điển hình mới đây nhất là cuộc trưng cầu dân ý tại Hungary, liên quan đến vấn đề phân bổ hạn ngạch nhận người nhập cư do Liên Hiệp Châu Âu đề xuất. Mặc dù là kết quả cuộc trưng cầu dân ý không hợp lệ, do tỷ lệ người tham gia bỏ phiếu thấp hơn quy định. Nhưng thủ tướng Hungary vẫn kiên quyết đối đầu với Liên Hiệp Châu Âu trên hồ sơ người nhập cư và vẫn sẽ đề xuất sửa đổi Hiến Pháp. Câu hỏi đặt ra : Ông Orban Viktor sẽ chỉnh sửa Hiến Pháp theo chiều hướng nào ? Từ Budapest, thông tín viên Hoàng Nguyễn, nhắc lại lý do tổ chức trưng cầu dân ý và cho biết các ý định của thủ tướng Hungary.

1. Vì sao Hung lại tổ chức trưng cầu dân ý?

Hoàng Nguyễn: Trưng cầu dân ý chống lại chính sách phân bổ người tỵ nạn của Liên Âu chỉ là một bước tiếp theo trong đường lối mang tính đối đầu - hoặc ít nhất cũng dị biệt - giữa chính quyền Hung và EU trong nhiều hồ sơ như ngoại giao (ví dụ vấn đề năng lượng, quan hệ "hướng Đông" với Nga và Trung Quốc), hoặc nội trị (vi phạm nhân quyền, quyền tự do báo chí, v.v...).

Đây là sự tiếp nối quan điểm bài xích người tỵ nạn của nội các cánh hữu Orbán từ một năm rưỡi nay, như coi họ đơn thuần là những kẻ nhập cư trái phép, thậm chí đặt họ song song với khủng bố, cho rằng họ cướp công ăn việc làm, nhà cửa của người Hung, làm thay đổi và xâm phạm phong tục tập quán, văn hóa và tín ngưỡng của dân tộc Hung, khiến nước Hung bất ổn.

Trên cái nền ấy, Liên Âu được đặt ở thế đối lập với Hungary, với những khẩu hiệu như "Brussels hay là Budapest?", "cần phải giành được độc lập và quyền tự quyết từ Brussels, như Hungary đã làm với Moscow thuở xưa", v.v... Ngay từ đầu cuộc khủng hoảng tỵ nạn, ông Orbán đã chọn chỗ đứng đối nghịch với nỗ lực của Liên Âu, mà thủ lĩnh là thủ tướng Đức Merkel.

Dường như muốn trở thành phát ngôn viên của cả khối V-4 (quy tụ bốn nước cựu CS trong vùng Trung Âu) trong vấn đề tỵ nạn, nhưng Thủ tướng Hungary có lẽ không muốn dừng ở đó, mà còn muốn tạo ảnh hưởng lên cả chính trường Liên Âu. Không phải ngẫu nhiên mà thái độ cứng rắn trước dân tỵ nạn đã khiến ông đưọc vài tờ tạp chì bình bầu là "Nhân vật của năm 2015".

Tuy nhiên, vẫn có một câu hỏi được đặt ra là tại sao chính quyền Hung phải để xuất trưng cầu dân ý, điều mà ngay đảng cực hữu JOBBIK ủng hộ bài xích tỵ nạn cũng phải coi là "một trò chơi thiếu trách nhiệm và mạo hiểm", một hành động "ném tiền qua cửa sổ"? Vì, với đa số áp đảo trong Quốc hội, đảng cầm quyền hoàn toàn có thể sửa mọi luật định để phục vụ ý đồ của họ.

Trả lời câu hỏi này, Thủ tướng Orbán Viktor trong phiên họp Quốc hội đầu tiên sau cuộc trưng cầu, đã nói rằng các chính đảng Hung trong cuộc bầu cử năm 2014 đã không có được sự ủy nhiệm của cử tri trong vấn đề tỵ nạn, nên không thể tự tiện. Hỏi cư dân Hung xem họ muốn "sống chung" với ai là cách tốt nhất để chính quyền đáp ứng nguyện vọng và mong muốn của người dân.

2. Vì sao tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu thấp?

Hoàng Nguyễn: Thật ra tỷ lệ gần 40% cử tri có lá phiếu hợp lệ trong số gần 44% tổng số cử tri đi bỏ phiếu không phải là một tỷ lệ quá thấp, cho dù nó thấp hơn nhiều so với những dự tính ban đầu của nội các Hungary, khi họ đặt mục tiêu toàn thắng trong một cuộc trưng cầu có hiệu lực (điều đã không xảy ra). Cần nhớ là các cuộc trưng cầu trước đây của nước Hung đều không thu hút quá nhiều cử tri.

Tuy nhiên, năm 2011, bản Hiến pháp mới của nội các cánh hữu đã tái lập điều khoản về việc phải có trên 50% số phiếu hợp lệ trên tổng số cử tri, như một hình thức làm khó dễ cho phe đối lập nếu muốn trưng cầu dân ý. Chính điều này đã khiến chính quyền hiện tại thất bại bởi luật chơi do họ đề ra (cho dù đảng cầm quyền luôn nhấn mạnh cuộc trưng cầu đem lại "thắng lợi lịch sử").

Dầu sao đi nữa, cuộc trưng cầu không đạt được hiệu lực pháp lý vẫn phải được coi như một thảm bại của chính quyền, như báo chí Hung nhận định, một thất bại ngay trên sân nhà trong một cuộc chơi mà luật chơi hoàn toàn do chính phủ đề ra. Khởi đầu với chiến dịch tuyên truyền thô bạo chưa từng có trong nửa thế kỷ trở lại đây, cho đến sự "toa rập" của nhiều cơ quan báo chí thân chính phủ.

Chừng 15-20 tỷ Forint (50-65 triệu Euro) đã được chi từ tiền công quỹ cho cuộc trưng cầu, trong đó tỷ lệ dùng để phao những thông tin thất thiệt, dối trá hoặc "nửa sự thật" (mà báo chí Hung đã nhiều lần vạch ra), chỉ để phục vụ cho việc trả lời một câu hỏi bị coi là "dở hơi", vô nghĩa và mang tính đánh lạc hướng cư dân. Người dân có ý thức không khỏi cảm thấy, họ bị định hướng và coi thường tới mức quá đáng.

Đây chính là điều mà theo các nhà bình luận, khiến một bộ phận cử tri Hung chán ngán, không đi bỏ phiếu. Một số khác, theo lời kêu gọi của một đảng chính trị theo xu hướng trào lộng, vẫn đi bầu nhưng nộp lá phiếu bất hợp lệ để bày tỏ quan điểm không thể trả lời khác cho một câu hỏi vô nghĩa. Chưa bao giờ tỷ lệ phiếu hợp lệ lên cao đến thế - hơn 6% trong một cuộc trưng cầu tại Hung.

Liên minh cầm quyền, ngoài những cử tri bỏ phiếu cho họ, đã không giành thêm được phiếu từ những cử tri khác vốn không ưa và không muốn nhận người tỵ nạn, nhưng bất bình trước chiến dịch bài xích phản cảm và "ngu dân". Thậm chí, tại thủ đô Budapest và các thành phố lớn, nơi tụ tập giới cư dân có dân trí và hiểu biết cao, và ở nhiều nơi được coi là "sân nhà" của cánh hữu, tỷ lệ đi bầu lại rất thấp.

3. Bất chấp kết quả cuộc trưng cầu dân ý không hợp lệ, nhưng Thủ tướng Hung vẫn đề xuất sửa đổi Hiến pháp. Trong chiều hướng này, ông Orban sẽ làm như thế nào?

Hoàng Nguyễn: Trong cuộc họp báo chiều 4-10, Thủ tướng Orbán Viktor đã tuyên bố sẽ sửa đổi bốn nội dung trong Hiến pháp Hungary nhằm "đáp ứng ý nguyện của người dân", theo hướng chỉ có thể phân bổ người tỵ nạn vào Hung trên cơ sở luật định do Quốc hội Hung thông qua, và chính quyền Hung là bên đứng ra xét đơn từng cá nhân. Việc phân bổ hàng loạt theo nhóm sẽ bị cấm trong Hiến pháp.

Theo lịch trình dự định, đề xuất sẽ được đưa ra trong Quốc hội chiều ngày 10-10 để các dân biểu có thể bàn thảo trong ngày 17-10, và ngày 8-11 đã có thể bỏ phiếu thông qua. Trong trường hợp được thông qua (điều có thể coi là chắc) và được Tổng thống Áder János ký phê chuẩn, Hiến pháp được bổ sung và tu chính sẽ có hiệu lực từ giữa tháng 11.

Sửa đổi Hiến pháp là sự bảo vệ quyền tự quyết và bất khả xâm phạm về lãnh thổ của dân tộc Hung, theo Thủ tướng Orbán Viktor. Trả lời báo chí, ông Orbán cho rằng, Luật Liên Âu không thể đứng trên Hiến pháp của các quốc gia thành viên, khi đụng chạm tới vấn đề mà ông gọi là "bản sắc hiến định" và coi là hết sức quan trọng.

"Brussels không thể đưa ra những quyết định làm thay đổi hình thái quốc gia, sự thống nhất lãnh thổ hoặc thành phần cư dân, trái với ý nguyện và quyền tự quyết tối thượng của các nước thành viên", ông Orbán khẳng định. Tất nhiên, câu hỏi đặt ra ở đây là dự án phân bổ người tỵ nạn theo hạn ngạch của EU có phải là một quyết định như thế hay không?

Bởi lẽ, cho dù theo một điều khoản của Hiệp ước về Liên Âu, EU cần tôn trọng những chức năng nhà nước cơ bản của các nước thành viên, trong đó có việc đảm bảo sự toàn vẹn lãnh thổ, duy trì trật tự và bảo vệ an ninh quốc gia, nhưng Liên Âu vẫn có cơ chế để bỏ qua những toan tính "lách luật" của các quốc gia thành viên khi họ cài những gì không muốn thực hiện vào trong Hiến pháp.

Nhận định một cách sơ bộ sau tuyên bố tu chính Hiến pháp chiều 5-10 của chính phủ Hung, giới luật gia Hungary cho rằng, "thủ thuật" mới này của nội các Orbán khó "qua mặt" được Liên Âu, đơn thuần vì một nguyên tắc cơ bản: trong những vụ việc thuộc thẩm quyền của EU thì Luật EU mạnh hơn luật định hoặc Hiến pháp các nước thành viên.

****
Cuộc tranh cãi phân bổ hạn ngạch người nhập cư làm nhớ lại một biến cố xảy ra cách đây đúng 60 năm tại Hungary. Một cuộc nổi dậy trên cả nước kéo dài từ ngày 23/10-10/11/1956 chống lại chính phủ theo chủ nghĩa Stalin tại Hungary đã bị quân đội Liên Xô dập tắt. Hơn 20.000 người Hungary phải chạy tị nạn. Với một tinh thần tương thân tương ái chưa từng thấy, số người ngày đã được tái định cư tại 37 quốc gia khác nhau, chủ yếu là tại Áo chỉ trong vòng có 10 tuần.