Trung Á : miếng mồi ngon của các cường quốc

Không thu hút sự chú ý như khu vực Đông Nam Á, nhưng vùng Trung Á cũng có một vị thế chiến lược quan trọng, đã và đang là nơi tranh giành ảnh hưởng giữa các cường quốc, mà đặc biệt là Mỹ, Nga và Trung Quốc. Chủ đề này được phân tích trên tạp chí Le Monde Diplomatique số ra tháng 12/2014, với dòng tựa đáng chú ý : «Cuộc chiến tranh giành ảnh hưởng ở một vùng Trung Á đang bị chia rẽ ».

Thủ đô Astana của Kazakhstan. DR

Bài viết đề cập đến năm nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ là : Tadjikistan, Ouzbekistan, Kirghizstan, Kazakhstan và Turkmenistan. Từ khi giành được độc lập sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991, năm nước này có quá trình phát triển kinh tế và chính trị rất khác biệt. Họ cũng có lịch sử chung trong quá khứ, nhất là hồi thế kỷ 19 thuộc về Đế Chế Nga Hoàng, sau đó lại thuộc về Liên Xô.

Về mặt kinh tế, Ouzbekistan vẫn còn là nước nông nghiệp, trong khi đó Turkmenistan và Kazakhstan phát triển nhờ vào nguồn khí đốt và dầu hỏa. Một mình Kazakhstan đóng góp đến 2/3 GDP của khu vực. Hai nước còn lại là Kirghizstan và Tadjikistan thì lệ thuộc vào nguồn tiền do kiều dân của họ ở các nước gửi về : chiếm 35% GDP đối với Kirghizstan và 50% GDP đối với Tadjikistan.

Bản thân khu vực này đã bất ổn bởi ranh giới của các nước trên là do Liên Xô áp đặt vào năm 1936 nên hiện tại có nhiều điểm không rõ ràng, dẫn đến những tranh chấp lãnh thổ thường xuyên. Đó là chưa kể nguy cơ bất ổn khác, như khủng bố chẳng hạn. Nội bộ các nước này cũng có nhiều chia rẽ. Về đối ngoại, Turkmenistan được cho là theo xu hướng trung lập, Ouzbekistan thì tỏ ra rất độc lập, trong khi ba nước còn lại vẫn còn lệ thuộc rất nhiều vào Nga.

Khu vực này là nơi tranh giành ảnh hưởng của các cường quốc. Tờ báo đăng bản đồ chỉ rõ hiện trạng ảnh hưởng của Mỹ, Nga và Trung Quốc trong khu vực thông qua những căn cứ quân sự hoặc các ống dẫn dầu.

Từ năm 1999, Mỹ đã có ý xây dựng khu vực này thành « Một đường Tơ Lụa mới », « một khu vực kinh tế năng động và kết nối bao gồm Aghanistan và những nước vùng Trung và Nam Á ». Sự hiện diện của quân đội Mỹ vào năm 2001 ở Afghanistan và sau đó là ở Kirghizstan đã khẳng định ý định đóng « một vai trò quan trọng » ở khu vực Trung Á. Thế nhưng, hơn 10 năm trôi qua, Mỹ có vẻ thất bại khi mà quân đội phải rút khỏi Afghanistan trong khi nước này vẫn đang chìm trong bất ổn. Mỹ cũng rút khỏi căn cứ của tại Manas ở Kirghizstan để nhường ảnh hưởng lại cho Nga. Thêm vào đó, Mỹ đã không còn tập trung ở vùng Trung Á, mà dịch chuyển về phía đông, khu vực có nhiều lợi ích đang thu hút sự quan tâm đặc biệt của toàn thế giới.

Trung Quốc tiến, Nga lùi

Nếu Nga đẩy lùi sự ảnh hưởng của Mỹ ở Trung Á, thì hiện tại đến lược Trung Quốc nổi lên để đẩy lùi Nga. Theo tờ báo, 5 nước trong khu vực này đã khéo léo sử dụng chiêu bài « cân đối ảnh hưởng của các cường quốc ». Tức là hợp tác cùng một lúc với nhiều cường quốc để tạo đối trọng cho nhau, trong đó có Nga, Mỹ, Châu Âu, Hàn Quốc và nhất là Trung Quốc.

Trên tuyến đường tơ lụa cũ này thì dĩ nhiên Trung Quốc hiểu rõ thực địa và có nhiều lợi thế. Tuy nhiên tầm nhìn Trung Á của Trung Quốc chỉ mới bắt đầu định hình rõ trong thời gian gần đây, bởi đến tận những năm 1990, thế giới còn tưởng Iran và Thổ Nhĩ Kỳ sẽ cai trị ở đó. Thế nhưng, đến đầu thế kỷ 21, Trung Quốc đã lấn dần Nga và đang ở thế là cường quốc quan trọng nhất trong khu vực. Trung Quốc hiện là đối tác thương mại số một của Tadjikistan, Turkmenistan và Kirghizstan, là đối tác thương mại thứ hai, đứng sau Nga, của Ouzbekistan và Kazakhstan.

Hồi cuối năm 2013, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có chuyến công du 10 ngày đến khu vực, nhân đó nhiều hợp đồng giá trị hàng chục tỷ đô la đã được ký kết. Bắc Kinh cũng thu được nhiều hợp đồng dầu khí khổng lồ trong bối cảnh nền kinh tế Trung Quốc đang ngày càng khát năng lượng. Bắc Kinh cũng bỏ nhiều tiền bạc và tâm huyết đầu tư cho cơ sở hạ tầng của khu vực này. Le Monde Diplomatique cho rằng đó là ý tưởng xây dựng « vành đai kinh tế của con đường tơ lụa » của Bắc Kinh, và ý đồ là hình thành « một sân sau » ổn định để làm chỗ dựa cho sự trỗi dậy ở khu vực khác của Trung Quốc.

Tờ báo tóm lược : Mỹ thì không còn quan tâm nhiều đến khu vực Trung Á, Nga có nhiều tham vọng nhưng thiếu phương tiện thực hiện, Trung Quốc thì đang gia tăng ảnh hưởng nhưng chỉ mới tập trung vào kinh tế. Như vậy, không một cường quốc nào chiếm ảnh hưởng tuyệt đối ở đây, các nước trong khu vực đã biết chơi chiêu bài tạo đối trọng giữa các cường quốc.

Nhìn về tương lai, một câu hỏi đặt ra : Mỹ sẽ thật sự rút khỏi Trung Á và Trung Quốc sẽ đẩy lùi được Nga để chiếm ảnh hưởng tuyệt đối ở đó ? Câu hỏi này hiện còn chưa có lời giải đáp.

Pháp cũng dòm ngó Trung Á

Pháp cũng dòm ngó vùng Trung Á. Điều đó được thể hiện qua chuyến thăm chính thức Kazakhstan bắt đầu vào hôm qua  (5/12/2014) của Tổng thống Pháp François Hollande. Thông tin này được đăng trên nhật báo kinh tế Les Echos với dòng tựa : « Hollande ở Kazakhstan, một thiên đường của nguyên liệu ».

Tựa đề bài viết đã nói rõ mục đích chuyến đi và tầm quan trọng của đất nước Trung Á này đối với Pháp. Tờ báo cho biết, Kazakhstan vốn thu hút nhiều sự quan tâm của Pháp : Tổng thống François Mitterrand đã thăm Kazakhstan vào năm 1993, Tổng thống Nicolas Sarkozy đã thăm nước này vào năm 2009, và hiện tại là Tổng thống Hollande.

Kazakhstan là nước hàng đầu thế giới về sản xuất uranium, tương lai sẽ là nước xuất khẩu dầu hỏa thứ hai thế giới. Đó là chưa kể nhiều nguồn nguyên liệu khác, đặc biệt là than. Les Echos cho rằng, chuyến thăm này của Tổng thống Hollande là để tăng cường hợp tác kinh tế và văn hóa giữa hai nước, nhất là « để giúp Kazakhstan thoát khỏi « gọng kìm » của hai anh bạn láng giềng là Nga và Trung Quốc ».

Châu Âu chậm tiến về tiền lương

Trong lĩnh vực tiền lương, nhật báo Les Echos đăng báo cáo thường niên của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) với dòng tựa đáng chú ý : « Tiền lương : Trung Quốc dẫn đầu cuộc chơi ».

Báo cáo cho thấy tiền lương ở các nước mới nổi hoặc đang phát triển tăng nhiều hơn so với các nước giàu. Tăng trưởng tiền lương bình quân trên thế giới năm 2013 là 2%. Tuy nhiên, nếu chỉ tính riêng cho các nước Châu Á và Đông Âu thì con số này lên đến 6%. Còn nếu rút Trung Quốc ra khỏi danh sách thống kê, thì con số 2% bên trên sẽ chỉ còn 1%.

Ở các nước giàu, con số bên trên chỉ có 0,2%. Báo cáo nói rõ, ở Tây Ban Nha, Hi Lạp, Ý, Nhật Bản và Anh, lương trung bình hiện tại còn thấp hơn mức năm 2007.

Tuy nhiên, nếu nói về thu nhập trên đầu người, thì người các nước giàu vẫn thu nhập nhiều hơn người những nước mới nổi hoặc đang phát triển. Dẫn đầu danh sách là Ai Len với thu nhập bình quân đầu người là 2982 euro/người/tháng, kế đến là Pháp với mức 2712 euro/người/tháng, Mỹ là 2596 euro/người/tháng, ở Trung Quốc chỉ có 514 euro, Ấn Độ là 124 euro và Indonesia là 114 euro. Nhìn trên tổng thể, mức bình quân cho thu nhập hàng tháng của người dân các nước phát triển là 3000 đô la, còn ở các nước mới nổi hoặc đang phát triển chỉ có 1000 đô la.

Thế giới ngày càng bị « mạng hóa »

Tốc độ kết nối Internet trên thế giới đang ở mức phi mã, đó là thông tin được đăng trên nhật báo Le Monde với dòng tựa : « Thế giới trong làn sóng số hóa ».

Tờ báo cho biết, theo kết quả điều tra của Công ty tư vấn Oliver Wyman có trụ sở tại New York, thì mỗi năm thế giới có thêm 230 triệu người kết nối Internet. Hiện tại, 35% dân số thế giới được nối mạng. Vào năm 2050, con số này sẽ tăng lên mức 80%.

Việc tăng nhanh chóng như vậy chủ yếu là nhờ vào điện thoại thông minh, nhất là ở các nước mới nổi. Chẳng hạn như tại Trung Quốc, mức tăng số người sử dụng Internet mỗi năm là 17%, còn ở Ấn Độ thì con số này lên đến 32%.

Internet phát triển kéo theo các dịch vụ kinh doanh mạng của ăn nên làm ra, đòi hỏi các nhà kinh doanh sẽ phải lệ thuộc nhiều hơn vào Internet. Hiện tại, mua bán qua mạng đã vượt trên 20% tổng số lượng mua bán trên thế giới. Tại Mỹ, việc mua bán qua mạng chiếm đến 60% trong lĩnh vực âm nhạc, và 50% trong lĩnh vực du lịch. Oliver Wyman dự báo, trong 10 năm nữa, trong các lĩnh vực khác như y tế, tài chính, phân phối, giao thông, công nghiệp, bảo hiểm… cũng sẽ đạt đến những con số tương đương như vậy.

Nga ra sức chia rẽ Châu Âu

Trong bối cảnh quan hệ căng thẳng giữa Nga và các nước Châu Âu, thì một đảng đang lên ở Pháp lại đi vay tiền của một ngân hàng Nga. Bàn về hồ sơ này, nhật báo Le Monde đăng bài xã luận mang tên : « Đảng Mặt trận Quốc gia-FN và tiền của Matxcơva ».

FN là một đảng cực hữu tại Pháp, theo đường lối dân tộc chủ nghĩa cao độ, bài Liên Hiệp Châu Âu, bài người nhập cư. Trong những cuộc bầu cử gần đây, vị thế của FN đã trở nên lớn mạnh trên chính trường Pháp. Thế mà đảng dân tộc chủ nghĩa gần như cực đoan này lại vừa nhận vay từ ngân hàng Nga First Czech Russian số tiền lên đến 9 triệu euro.

Bài xã luận nói rõ, theo luật của Pháp, thì việc vay mượn ở một ngân hàng nước ngoài như vậy là hoàn toàn hợp pháp. Chủ tịch của FN là bà Marine Le Pen cũng đã lên tiếng giải thích rằng, do các ngân hàng Pháp từ chối cho đảng của bà vay, nên bà mới chạy đi tìm ngân hàng nước ngoài, và đã được ngân hàng Nga nói trên đáp ứng.

Thế nhưng, nhìn vào việc vay mượn « hợp pháp » này, Le Monde thấy rằng nó nằm trong chiến lược « làm suy yếu Liên Hiệp Châu Âu » của Tổng thống Nga Putin. Tờ báo cho rằng, không một ngân hàng Nga nào có thể cho một đảng chính trị ngoại quốc vay số tiền lớn như vậy mà không có sự cho phép của Điện Kremlin. Nói cách khác là đã có đèn xanh từ hậu trường của chính phủ Putin. Tờ báo nói thêm, Maxcơva đang ra sức hỗ trợ các đảng cực hữu ở Châu Âu trong đó có FN, những đảng có cùng quan điểm về đối ngoại với Nga, những đảng bài EU, mục đích là gây chia rẽ từ trong lòng EU.

Le Monde kết luận : « Một đảng chính trị có quyền không thích những giá trị mà Liên Hiệp Châu Âu theo đuổi. Thế nhưng, sẽ là không thể chấp nhận được nếu chạy theo một chế độ nước ngoài độc tài, một chế độ đang hô hào cho một cuộc Chiến tranh lạnh mới. Nhất là khi đảng này ngày đêm vươn cao ngọn cờ tổ quốc và chủ quyền quốc gia».

Mỹ : Dai dẳng hồ sơ sắc tộc

Hiệp chủng quốc Hoa Kỳ vẫn day dẳn hồ sơ sắc tộc. Hồ sơ này lại nóng lên sau khi tư pháp Mỹ miễn tội cho hai viên cảnh sát đã gây thiệt mạng cho hai công dân da đen, một ở New York và một ở Ferguson. Đây cũng là chủ đề được nhiều tờ báo Pháp phản ánh ngày hôm nay.

Nhật báo Le Monde đăng tựa trên trang nhất : « Tư Pháp Mỹ đối mặt với người da đen ». Les Echos thì đăng bài : « Căng thẳng sắc tộc mới ở Mỹ ». Nhật báo Libération thì chạy tựa : « New York tấn công vào lực lượng cảnh sát ».

Các tờ báo thuật lại việc ở nhiều thành phố của Mỹ đã nổ ra các cuộc biểu tình tố cáo tình trạng phân biệt chủng tộc, nhất là nạn cảnh sát Mỹ thường xuyên có cách cư xử thô bạo với người da đen.

Libération cho biết thêm, mấy tháng gần đây, nhiều đoạn video được tiết lộ, ghi lại hình ảnh cho thấy cảnh sát đối xử thô bạo với người da đen, như đánh đạp, xô đạp hay lăng mạ…Tờ báo gọi đó là những hành động theo kiểu« cao bồi ».

Tình hình căng thẳng đến mức mà thị trưởng New York phải vội vã quyết định một chương trình giáo dục dành cho cảnh sát, theo đó cảnh sát New York sẽ tham gia khóa đào tạo trong ba ngày với mục đích được nêu là : dạy cho cảnh sát cách tự kiểm soát hành vi. Tuy nhiên, tờ báo cũng cho biết, ông thị trưởng đang ở trong thế « trên đe dưới búa » bởi ông bị một bộ phận cảnh sát chỉ trích là mềm yếu với tội phạm.

Về phần mình, theo Les Echos, Tổng thống Obama đã tránh đưa ra ý kiến chính thức về quyết định miễn truy tố đối với hai viên cảnh sát nói trên. Tuy nhiên, ông Obama cũng phải thừa nhận rằng : « Quá nhiều người Mỹ cảm thấy không được đối xử một cách đúng đắn theo pháp luật… ». Bộ tư pháp Mỹ cũng thông báo mở điều tra chính thức cấp liên bang về hiện tượng vi phạm quyền công dân.

Les Echos dẫn ý kiến một số tờ báo nổi tiếng của Mỹ như Washington Post, New York Times hay New York Daily News, cho rằng cảnh sát đã nhân danh việc giữ gìn an ninh trật tự để vi phạm quyền tự do, trong khi những hành vi vi phạm này lại không bị xét xử.

Le Monde thì dẫn lời của cựu ngoại trưởng Mỹ, bà Hillary Clinton, người có thể sẽ ra tranh cử tổng thống vào năm 2016, cho rằng : hệ thống tư pháp tại Mỹ đang « mất cân đối » một cách có hại cho người da đen. Bà kêu gọi chính phủ liên bang không nên chi tiền mua « vũ khí chiến tranh » cho các lực lượng an ninh. Hình như lời kêu gọi này có liên quan đến một quyết định gần đây của Tổng thống Obama.

Le Monde cho biết, ngày 1/12 này, Nhà Trắng đã thông báo thành lập chương trình trị giá 263 triệu đô la phục vụ cho việc « trang bị cho lực lượng cảnh sát ». Tuy nhiên, tờ báo nói rõ, một phần số tiền này cũng sẽ được dùng lấp đặt thêm máy camera ở những địa điểm nhạy cảm để góp phần kiểm soát hành vi của cánh sát.