Giữa dòng người ngược xuôi, giữa những bước chân vội vã, giữa tiếng rít của đường ray tầu điện, đôi khi những khuôn mặt đăm chiêu bừng tỉnh vì chợt nghe một tiếng ca cất lên hay tiếng đàn ghi ta điêu luyện.
Khoảng 300 nhạc sĩ-ca sĩ tài năng và may mắn được cấp giấy phép trình diễn tại các hành lang đi lại trong hệ thống tầu điện ngầm Paris. Thẻ có giá trị 6 tháng, sau đó, họ lại trải qua kỳ tuyển chọn của Công ty Giao thông Paris (Régie Autonome des Transports Parisiens, RATP).
Bakhan, ca sĩ người Mauritanie, vừa kết thúc bài hát cuối cùng ở đoạn giao giữa tuyến số 1 với những tầu còn lại ở bến Bastille, nơi biểu diễn ưa thích của anh vì có âm hưởng tốt. Anh giải thích với RFI tiếng Việt về quá trình giành « chiếc bùa hộ mệnh » để có thể hát bất cứ nơi nào trong tầu điện ngầm :
« Để tham gia, trước hết phải qua một kỳ tuyển chọn. Nhưng trước đó, nghệ sĩ phải gửi một bản thu thử (demo) để ban giám khảo sơ tuyển. Sau đó, nếu được chọn, nghệ sĩ sẽ được mời đến kỳ tuyển chọn và chơi thử một, hai bài. Qua đó, ban giám khảo quyết định giữ lại thí sinh đó hay không.
Ban giám khảo có thể là ba đến bốn người, đôi khi chỉ có hai người. Con số này dao động, tùy thuộc vào số người quản lý các nghệ sĩ. Ban giám khảo sẽ trao cho nghệ sĩ một giấy chứng nhận và một thẻ hành nghề, cho phép chơi nhạc trong khắp hệ thống tầu điện ngầm, có nghĩa là có thể chơi bất kỳ đâu họ muốn. Nhưng điều quan trọng là không được làm vướng lối đi hoặc chơi ngay cạnh phòng làm việc của RATP. Có nghĩa là biểu diễn cũng phải chú ý đến nhân viên của RATP ».
Espace Métro Accords (EMA) chỉ là một phòng thu nhỏ dưới tầng hầm ở phố Charonne (quận XI, Paris), nhưng là nơi quyết định số phận của khoảng 3.000 thí sinh mỗi năm.
Năm 2017 đánh dấu tròn 20 năm ra đời cuộc thi tuyển « Nhạc sĩ tầu điện ngầm » của RATP với những con số đáng nể : hơn 60.000 hồ sơ dự tuyển, hơn 40.000 cuộc thi được tổ chức và hơn 12.000 nghệ sĩ được cấp phép. Mục đích chính của RATP là những nhạc sĩ-ca sĩ được chọn chơi trong lối đi tầu điện ngầm phải thể hiện được hình ảnh của hành khách. Vì vậy, họ lựa chọn đủ mọi phong cách, lứa tuổi, nhịp điệu và quốc tịch : ca sĩ hát nhạc Pháp, nhạc jazz, pop-rock, nhạc cổ truyền Trung Quốc, dàn nhạc thính phòng…
Mỗi ca sĩ hát rong đều theo đuổi một mục đích riêng khi hát ở tầu điện ngầm, nhưng tài chính có lẽ là mục tiêu quan trọng để trang trải sinh hoạt hàng ngày. Ngoài « may mắn », số tiền thu được còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác, như giải thích của Bakhan :
« Điều này còn tùy vào nhạc sĩ, thể loại nhạc của họ nhưng chắc chắn là chúng tôi có thể kiếm được ít tiền. Sau đó, còn tùy thuộc vào địa điểm. Ví dụ, có những chỗ rất tuyệt kiếm được tiền hàng ngày vì đông người qua lại và khách du lịch. Tuy nhiên, những chỗ này rất khó có được vì nhiều nhạc sĩ đến rất sớm, nên khó lòng lấy được chỗ của họ. Có nhiều địa điểm tôi chỉ chơi được một đến hai lần trong vòng một năm rưỡi vì lúc nào cũng có ca sĩ ở đó.
Ngoài ra, còn có những chỗ không thể nào biểu diễn được, hoặc do nằm gần văn phòng của RATP, hoặc vì có tiếng vọng nên không thể hát được ».
Bến tầu điện ngầm, « trung tâm luyện tập » của ca sĩ đường phố
Không ít ca sĩ, nhóm nhạc chuyên nghiệp và có một lượng fan nhất định vẫn chọn chơi ở các bến tầu điện ngầm vì đó là « cơ hội để luyện tập. Luyện tập trong métro vẫn còn hay hơn là tập ở nhà mà lại có thêm chút tiền ». Đây cũng là trường hợp của Bakhan, người từng lọt vào chung kết Giải thưởng Khám Phá của RFI năm 2009 (Prix RFI Découvertes 2009) :
« Điều này thật tuyệt vời. Tôi gọi đó là một trung tâm đào tạo và là nguồn năng lượng đối với tôi. Tôi nạp năng lượng ở đây. Mỗi ngày tôi càng tự hoàn thiện khả năng của mình vì tôi luyện tập, tôi luyện đi luyện lại những bài hát của mình và nỗ lực hết sức để tiến bộ ».
Một lý do quan trọng khác là duy trì liên lạc với fan. Một số nghệ sĩ, nhóm nhạc thường ấn định một buổi trình diễn tại một điểm cố định, sau đó thông báo trên mạng xã hội của mình. Hát tại các bên tầu điện ngầm cũng là cách để tìm công chúng mới và sự giao tiếp giữa con người.
« Lợi ích khi chơi nhạc ở tầu điện ngầm thật tuyệt. Với bản thân tôi, điều này cho tôi động lực hàng ngày thức dậy và tự nhủ mình sẽ đi hát bởi vì mọi người đi qua nhìn mình, cười với mình và cho mình ít tiền… Đây chính là động lực, mà đặc biệt hơn chính là con người, sự tiếp xúc với những người khác, dù họ không dừng lại thường xuyên nhưng họ vẫn nháy mắt và mỉm cười với mình. Đó là động lực cho người nghệ sĩ.
Dĩ nhiên là có nhiều người dừng lại và nói chuyện một chút. Nhưng tầu điện ngầm nổi tiếng chỉ là nơi qua lại, người ta không đến đây để ngắm tầu điện ngầm hay các lối đi. Nếu phải đi tầu điện, thì hoặc là họ đến chỗ hẹn, hoặc là đi làm, hoặc đi gặp gỡ bạn bè... Vì thế, thường người qua lại không có thời gian. Nhưng vẫn có những người dừng lại, nói chuyện và làm quen với tôi ».
Vì thường xuyên biểu diễn, những « Nhạc sĩ Tầu điện ngầm » (Musiciens du Metro) nắm được một vài bí quyết : Trạm tầu điện Châtelet, dù là trung tâm nhưng lại ồn ào và rất vọng, chỉ phù hợp với dàn nhạc giao hưởng. Về giờ giấc, thường họ sẽ chơi vào giờ cao điểm cuối ngày, nhưng tránh thứ Hai vì « công chúng » chưa có « hứng » nghe nhạc như những ngày gần cuối tuần.
Bến tầu điện ngầm, bàn đạp cho sự nghiệp ca hát
Từ tầu điện ngầm Paris, nhiều ca sĩ Pháp và quốc tế trở nên nổi tiếng nhờ cơ duyên gặp một nhà sản xuất : từ Edith Piaf đến Keziah Jones, Oxmo Puccino, Dany Brillant, Lââm, Ben Harper… hay gần đây nhất là Pep’s và Zaz, như giải thích của Bakhan :
« Đúng là mọi thứ đều có thể vì không thể nào biết được ai qua lại nơi đây. Cũng có thể trong những người qua lại, có một nhà sản xuất, một nhà quản lý, một chuyên gia kỹ thuật âm thanh… Dĩ nhiên, chúng tôi có nhiều mối quan hệ, rất nhiều nghệ sĩ đã được phát hiện trong tầu điện ngầm. Và tôi cũng hy vọng là cơ hội sẽ đến với mình. Còn hiện giờ, với tôi, bến tầu điện ngầm là nơi mà tôi có thể chơi nhạc mà không bị làm phiền ».
« Tầu điện ngầm Paris trở thành bàn đạp cho các nghệ sĩ dù rất vất vả để chơi nhạc ở đây vì hành khách không đến để thưởng thức nhạc. Dù sao, đó vẫn là một trong những sân khấu lớn nhất thế giới », như giải thích của ông Antoine Naso, giám đốc nghệ thuật của RATP và là chủ tịch ban giám khảo EMA từ 20 năm nay.
Cơ quan giao thông Paris tạo điều kiện để các nhạc sĩ-ca sĩ thể hiện phong cách riêng trước công chúng. Ở một số bến tầu đông người qua lại, một tấm áp phích lớn ghi « Musiciens du Metro » (Nhạc sĩ Tầu điện ngầm) trở thành nơi dừng chân để công chúng vui vẻ hòa theo tiếng nhạc và giọng hát tài năng của người nghệ sĩ.
Trên quy mô lớn hơn, RATP thường xuyên kết hợp với một số sự kiện âm nhạc lớn như Rock en Seine, Solidays hay Art’Rock. Để chuẩn bị cho Festival Solidays thường diễn ra trong ba ngày tháng Sáu hàng năm và thu hút khoảng 200.000 khán giả, ban giám khảo của RATP tổ chức chọn hai nghệ sĩ trong số 300 « Nhạc sĩ Tầu điện ngầm » để tham gia « Những tài năng trẻ » ở Solidays.
Và để đánh dấu sinh nhật lần thứ 20, RATP tổ chức một buổi biểu diễn lớn của các « Nhạc sĩ Tầu điện ngầm » trên sân khấu Olympia huyền thoại của Paris vào ngày 23/11/2017. Trong số 85 nghệ sĩ đăng ký dự thi, ban giám khảo sẽ chọn ra 10 thí sinh vào vòng chung kết để chọn ra 5 nghệ sĩ xuất sắc nhất trình diễn với một số nghệ sĩ đã thành danh từ tầu điện ngầm Paris, như Clément Verzi và Emji hay Tété và Oxmo Puccino, hai nhà đỡ đầu cho sự kiện hứa hẹn « nhiều bất ngờ khác ».
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký