2014 đánh dấu 100 năm ngày sinh Marguerite Duras. Những cuốn sách viết về muôn mặt cuộc đời của Duras, một vài cuốn tiểu thuyết nổi tiếng nhất của bà hay phim do chính tác giả của Đập ngăn Thái Bình Dương dàn dựng… là những món quà rất xứng đáng được đặt dưới chân cây thông nhân dịp lễ Noel năm nay.
Nếu định tặng sách, hay đĩa DVD phim làm quà Giáng sinh năm nay, chỉ nhìn vào những tặng phẩm đẹp mắt gắn liền với cái tên của nhà văn Pháp, Marguerite Duras được trưng bày rất mỹ thuật tại các hiệu sách lớn nhỏ, hay ở các dây chuyền phân phối chung quanh Paris, cũng đủ để làm ta lúng túng khi có quá nhiều sự chọn lựa khác nhau.
Rất nhiều sách của Marguerite Duras, nhiều bộ phim do bà dàn dựng, hay những tác phẩm điện ảnh đi vào huyền thoại dựa trên những tác phẩm văn học của bà, được tái xuất bản nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhà văn nữ người Pháp nhưng lại chào đời ở Gia Định- Sài Gòn, năm 1914.
Bên cạnh đó còn phải kể đến hàng chục cuốn sách, cuốn tiểu sử, những tuyển tập, những tư liệu hình ảnh và âm thanh về con người, về một phụ nữ dấn thân, về những hoạt động chính trị, về sự nghiệp văn chương, về các hoạt động sân khấu của Marguerite Duras qua nhãn quan của các nhà nghiên cứu, của các nhà báo, nhà văn, của các nhà làm phim, của người tình cuối cùng trong cuộc đời nhà cầm bút mà tuổi thơ đã gắn liền với Đông Dương.
Marguerite Duras và muôn mặt cuộc đời
Chung quanh cuộc đời của Duras, có lẽ lãng mạn nhất là cuốn tự truyện Tình yêu đó – Cet amour-là (1999) của Yann Andréa, nhà xuất bản Pauvert. Chúng ta dễ bị cuốn sách này thu hút, bởi nhiều lý do. Yann Andréa là người tình, là người bạn đồng hành, là niềm hạnh phúc cuối đời của Marguerite Duras. Ông vừa qua đời hồi tháng 7/2014 đúng vào lúc mà thế giới kỷ niệm 100 năm ngày sinh Duras.
Yann Andréa tuy thua tác giả của Người Tình đến 38 tuổi, nhưng vào một ngày hè năm 1980, sau 5 năm liên tục trao đổi với cây đại thụ của làng văn học Pháp qua thư từ, Yann Andréa đã đến gõ cửa căn hộ số 5 đường Saint Benoît- quận 6 Paris, nơi Marguerite liên tục cư ngụ từ năm 1942 cho đến ngày bà vĩnh biệt cõi trần năm 1996.
Trong 16 năm cuối cùng của Marguerite Duras, khi mà bệnh tật đã hành hạ, Yann Andréa không bao giờ rời xa người đàn bà nhiều nghị lực này.
Cet amour-là kể lại mối quan hệ mật thiết, khắt khe đến gần như tuyệt đối cả về thể xác lẫn tinh thần giữa một chàng sinh viên với một nhà văn nữ đã về già. Tình yêu đó không chỉ là một tài liệu về Marguerite Duras mà đó trước hết là một tác phẩm về tình yêu, một thứ tình yêu tuyệt đối. Với phong cách giản dị và chừng mực, Yann Andréa như đã vượt lên trên nỗi trống vắng và tuyệt vọng để bộc lộ một cách thành thực những tình cảm riêng tư nhất mà ông đã dành cho tác giả của Đập Ngăn Thái Bình Dương – Un Barrage contre le Pacifique.
Một ấn bản khác về Marguerite Duras cũng rất xứng đáng để được chọn làm quà Noel năm nay là album Marguerite Duras, nhà xuất bản Flammarion. Trong đó, nhà báo Laure Adler đã tập hợp rất nhiều tài liệu, hình ảnh, bản thảo, bài báo, bài phê bình về « một tác giả lớn của thế kỷ XX ».
Giới thiệu về album giá trị này của mình, Laure Adler giải thích : « Tôi không còn biết Marguerite Duras là ai. Đó là một người đàn bà muôn mặt tùy theo tuổi đời. Những con người rất khác nhau đó của Duras đã lắng xuống, và chồng chất lên nhau trong ký ức tôi ».
Nhà báo Adler cũng là một người bạn ở ngoài đời của Marguerite Duras. Bà đã viết nhiều và nghiên cứu rất sâu về tác giả của những La Pute de la côte normande – Cô gái điếm của bờ biển Normandie, Le ravissement de Lol V.Stein- Nỗi đam mê của Lol V.Stein. Lần này Adler phác họa chân dung Marguerite Duras từ những hình ảnh, từ chính những đoạn văn của giải Goncourt năm 1984 với những cột mốc quan trọng trong cuộc đời của nhà văn.
Đó là tuổi thơ ở Đông Dương, là ảnh hưởng của người mẹ- bà giáo Marie Legrand đối với Marguerite, là kỷ niệm về đôi giày cao gót đầu tiên của cô thiếu nữ : « 15 tuổi, (…) Chúng đẹp đến làm lu mờ tất cả những đôi giày tôi có được từ trước tới nay (…) » (Người Tình -1984).
Với Marguerite Duras, qua những ghi chép của Duras về nghệ thuật viết văn, về cách bà điều khiển khi dựng kịch, làm phim, về quan niệm của nhà văn trong cuộc sống, Laure Adler đưa độc giả đến gần hơn với công việc sáng tác Duras. Về vai trò làm mẹ chẳng hạn, Duras viết : « Tình mẫu tử là tình yêu vô điều kiện duy nhất, là mối tình đứng ngoài tất cả những cơn giông tố » (Le monde extérieur – Outside 2, 1993).
Với sách mới của nhà báo Laure Adler, ta đến thăm ngôi nhà nghỉ mát yên tĩnh ở Neauphle le Château, vùng Yvelines, ngoại ô Paris nơi, Duras nhìn lại cái tuổi 15, làm sống lại « Con bé con » và một người tình Chợ Lớn. Lại cũng với tác phẩm này, độc giả hiểu được vị trí của căn hộ số 5 đường Saint Benoit cách không xa quán cà phê Flore nổi tiếng ở khu Saint Germain des Prés, điểm hội tụ của giới văn nghệ sĩ Pháp của thế kỷ XX.
Căn hộ số 5 đường Saint Benoît
Nói về căn hộ số 5 đường Saint Benoît, quận 6 Paris, nhà văn và cũng là người tình của Marguerite Duras, Dionys Mascolo viết : « Địa điểm chúng tôi chung sống là nơi lúc nào cũng mở rộng cửa đón bạn bè, một ngôi nhà bằng pha lê như Breton hằng mơ ước ». Năm 1942 tình cờ đến thăm một cặp bạn văn, đôi vợ chồng Marguerite Duras- Robert Antelme đã bị bầu không khí của khu Saint Germain des Prés làm mê hoặc.
Đây là nơi, trong thời kỳ nước Pháp bị Đức Quốc Xã chiếm đóng, ở tầng 4, là những nhà văn, những quan chức bắt tay với kẻ thù lui tới. Còn ở tầng 3, căn hộ của Duras là điểm tập họp của các nhà kháng chiến, mà trong đó có François Mitterrand, người sau này trở thành tổng thống Pháp.
Căn hộ ở khu Saint Germain cũng là nơi mà trong ba thập niên, từ 1940-1960, Duras đã tham gia Kháng chiến chống Đức Quốc Xã, bà gia nhập đảng Cộng sản năm 1944 trước khi bị khai trừ khỏi đảng vào năm 1950. Đây là chiếc nôi, là điểm khởi đầu của những cuộc đấu tranh không biết mệt của một nhà trí thức bất bình trước mọi bất công xã hội.
Mái nhà của Marguerite Duras trong hơn 3 thập niên liên tiếp từng là điểm hẹn của những văn nghệ sĩ dấn thân sẵn sàng vào cuộc để làm thay đổi cục diện của thế giới. Nhưng đó trước hết là căn nhà của tình bạn mà lúc nào Duras cũng dành cho những vị khác ghé ngang qua.
Nhà xã hội học Edgar Morin trong cuốn hồi ký Mon Paris, ma mémoire – Paris, ký ức của tôi (2013), đến tận bây giờ còn nhớ những nồi cơm, nấu theo kiểu rất Việt Nam chỉ có nơi Marguerite Duras.
Sáng tác của Marguerite Duras
Nhìn đến những cuốn tiểu thuyết của Duras, chúng ta biết nhiều về Người Tình, Người Tình Hoa Bắc và Đập Ngăn Thái Bình Dương bởi cả ba gắn liền với Đông Dương thời thuộc địa. Nhưng nếu thực say mê và yêu thích văn phong của bà, chắc chắn chúng ta khó bỏ qua toàn tập Marguerite Duras được nhà xuất bản Gallimard tập hợp lại trong Tủ sách Pléiade.
Đây là một vinh dự mà Gallimard chỉ dành cho 250 tác giả hàng đầu của thế giới, như Marcel Proust, André Malraux, Balzac, cho nhà thơ Louis Aragon, Jacques Prévert, Paul Verlaine, cho những Fiodor Dostoïevski, Francis Scott Fitzgerald, Maxime Gorki, Vladimir Nabokov, Hemingway, Antoine de Saint-Exupéry, Anton Tchekhov, hay Oscar Wilde …
Bốn tập sách dầy, bìa bọc da, chữ mạ vàng cũng đủ để khiến giới yêu sách xiêu lòng.
Nếu không đủ kiên nhẫn để đọc gần 8000 trang trong trọn bộ 4 tập về Marguerite Duras của Tủ sách Pléiade, ta có thể tìm tới với những cuốn tiểu thuyết hay vở kịch ít nhiều được ca tụng của bà.
Mưa hạ - La Pluie d’été, Chàng thủy thủ vùng Gibralta – Le Marin de Gibraltar, La Musica, Nỗi Đau - La Douleur , India Song, Moderato Cantabile , Hiroshima tình yêu của tôi- Hiroshima mon amour » … có sức lôi cuốn lạ thường.
Le Marin de Gibraltar là cuốn tiểu thuyết thứ 4 được sáng tác năm 1952. Sau này đã được đạo diễn người Anh Tony Richardson đưa lên màn ảnh lớn với nữ nữ diễn viên chính : Jeanne Moreau. Trong tác phẩm này, hai nhân vật chính cùng đi tìm hành phúc và tìm kiếm một tình yêu tuyệt đối.
Một tác phẩm khác của Duras được dựng thành phim là Moderato Cantabile do nhà xuất bản Editions de Minuit ấn hành. Đó là một cuốn tiểu thuyết với những lời thoại lập đi lập lại và nhịp nhàng giữa một thiếu phụ trưởng giả, Anne Desbarèdes, và một nhân viên cũ của chồng bà- Chauvin. Cầm quyền sách này trên tay, ta không khỏi liên tưởng đến hình ảnh của cặp tài tử Jeanne Moreau, Jean Paul Belmondo trong bộ phim cùng tên của đạo diễn Peter Brook. Chính với bộ phim này, Jeanne Moreau đã đoạt giải thưởng dành cho nữ diễn viên xuất sắc nhất tại liên hoan Cannes năm 1960.
Về phần mình, nhà xuất bản Gallimard chọn làm bìa cho cuốn Hiroshima mon amour, bức ảnh đen trắng rất nghệ thuật, kín đáo mà khêu gợi của đôi diễn viên Emmanuelle Riva, Eiji Okada hai nhân vật chính trong bộ phim được đạo diện Alain Renais thực hiện năm 1959 và do chính Marguerite Duras viết kịch bản.
15 năm sau Đệ Nhị Thế Chiến, cặp bài trùng Duras-Renais đã không ngần ngại đề cập đến những để tài còn quá nóng, như quả bom nguyên tử, những mảng tối trong trong cuộc giải phóng cho nước Pháp … Hơn nữa đây lại là một trong hai bộ phim đầu tiên ra đời từ sự hợp tác giữa điện ảnh Pháp với Nhật Bản. Trong lịch sử điện ảnh thế giới đến nay, Hiroshima tình yêu của tôi, vẫn được xem là một trong những tác phẩm kinh điển.
Văn chương và điện ảnh
Marguerite Duras và nghệ thuật thứ bảy là duyên, nợ. Ngay từ cuối thập niên 1950 đạo diễn thành danh, René Clément, tác giả của những Jeux Interdits hay Gervaise … đã đưa Un Barrage contre le Pacifique lên màn bạc. Tiếp theo đó, là những Hiroshima mon amour, Moderato Cantabile, Le Marin du Gibraltar, Dix heures et demie du soir en été – Mười giờ rưỡi đêm hè … đã liên tục nối đuôi nhau ra đời.
Đáng chú ý hơn cả là vào năm 1961 bộ phim Une aussi longue absence – Sự vắng mặt quá dài của đạo diễn Henri Colpi do Marguerite Duras viết kịch bản, đoạt giải Cành Cọ Vàng tại liên hoan Cannes, đồng hạng với Viridiana, của Luis Bunuel.
Với những thành công sáng chói đó, Marguerite Duras thực sự bước vào thế giới điện ảnh. Bà đủ tự tin để điều khiển, và dựng phim một cách độc lập.
Nhưng phải đợi đến năm 1966 Duras mới trình làng bộ phim đầu tay, La Musica, dựa trên một vở kịch cùng tên của mình. Đó là viên gạch đầu tiên cho một sự nghiệp điện ảnh với tổng cộng 19 bộ phim : Détruire, dit-elle (1969), India Song, 1974, La Femme du Gange- Người đàn bà trên sông Hằng (1972-1973), Baxter, Véra Baxter (1976) , Aurélia Steiner (1979), Dialogue de Rome (1982) …
Theo các nhà phê bình, thì trong mỗi một tác phẩm điện ảnh, Duras luôn tạo ra một mối liên hệ mới giữa hình ảnh, âm thanh, cách dẫn chuyện và khán giả.
Sau này chính Marguerite Duras giải thích, bà làm phim để chứng minh rằng, điện ảnh không phải là một nghệ thuật nghèo nàn, không có chỗ đứng cho trí tưởng tượng của khán giả. Nghệ thuật thứ bảy, theo Marguerite Duras cũng không là độc quyền của những nhà tư bản với những bộ phim thương mại.
Cho dù Duras có phương tiện để mua nhà nghỉ mát, để sống một cuộc đời vương giả nhờ bản quyền từ các bộ phim dựng lên từ các tiểu thuyết của bà, thế nhưng nhà trí thức này luôn thất vọng và cảm thấy những đưa con tinh thần của bà đã bị ống kính của những Alain Renais, Peter Brook và nhất là Jean Jacques Annaud sau này « phản bội ».
Duras đã không hài lòng chút nào khi bộ phim Người Tình của đạo diễn Jean -Jacques Annaud với cặp tài tử Jane March và Lương Gia Huy được công chiếu vào năm 1992 dù đó là một đại tác phẩm với kinh phí 120 triệu franc hồi bấy giờ.
Không ít người trong chúng ta đã xúc động khi chất giọng khàn trầm của nữ diễn viên Jeanne Moreau mở đầu và kết thúc bộ phim Người Tình, khi « con bé con » lên tàu về Pháp : « nàng khóc vì nghĩ đến người đàn ông ở Chợ Lớn. Bất chợt cô không chắc là đã không yêu chàng ».
Nhưng vào thời điểm Annaud sang Việt Nam và bắt đầu bấm máy quay phim, thì cũng là lúc, ở Paris Marguerite Duras đã bắt đầu viết cuốn Người Tình Hoa Bắc mà bà xem là phiên bản điện ảnh của L’Amant. Năm 1992 cả Người Tình lẫn Người Tình Hoa Bắc của Marguerite Duras đều đứng đầu bảng xếp hạng những cuốn sách được ưa chuộng nhất. Riêng đối với bộ phim L'Amant, tại Pháp, tác phẩm điện ảnh này đã thu hút được hơn 3 triệu lượt khán giả và giúp cho đạo diễn Annaud thu về gần 4,9 triệu đô la trên thị trường Mỹ.
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký