Trung tâm hạt nhân Yongbyon: Át chủ bài đàm phán Kim-Trump

Quần thể hạt nhân Yongbyon của Bắc Triều Tiên, một chiếc nôi của quyền lực quân sự và là niềm tự hào quốc gia, đang trở thành một lá bài quan trọng cho các cuộc đàm phán, trong bối cảnh Bình Nhưỡng hy vọng nhận được những nhượng bộ lớn từ Washington, trong cuộc gặp thượng đỉnh Trump-Kim lần thứ hai, diễn ra tại Hà Nội trong hai ngày 27-28/02/2019.

Khu Yongbyon được Bắc Triều Tiên khánh thành vào thập niên 1960, nhờ sự trợ giúp công nghệ từ Liên Xô. (Ảnh chụp năm 2008) REUTERS/Kyodo

Theo Yonhap ngày 22/02, khu phức hợp Yongbyon, nằm cách Bình Nhưỡng khoảng 90 km về phía đông, là một phần quan trọng trong chương trình hạt nhân của Bắc Triều Tiên. Đây là chủ đề nghị sự trong cuộc họp giữa tổng thống Mỹ Donald Trump và lãnh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong Un ở Hà Nội.

Trong cuộc gặp thượng đỉnh lần thứ ba với tổng thống Hàn Quốc Moon Jae In ở Bình Nhưỡng vào tháng 09/2018, Kim Jong Un đã đề xuất đóng trung tâm hạt nhân này nếu Washington đưa ra “những biện pháp tương xứng”, có thể gồm cả việc giảm nhẹ cấm vận và đảm bảo an toàn cho chế độ.

Yongbyon : Cái nôi nguyên tử từ thập niên 1960

Khu Yongbyon được khánh thành vào thập niên 1960 khi miền Bắc Triều Tiên xây dựng một trung tâm nghiên cứu nguyên tử, nhờ sự trợ giúp công nghệ từ Liên Bang Xô Viết. Từ đó, khu Yongbyon đã phát triển để trở thành một quần thể nguyên tử có khoảng 390 toà nhà.

Khu vực này được trang bị rất nhiều cơ sở hạ tầng phục vụ cho mọi giai đoạn phát triển hạt nhân, trong đó có cả những cơ sở sản xuất plutonium và uranium được làm giàu, một phòng thí nghiệm hóa bức xạ, một nhà máy sản xuất chất đốt nguyên tử, nhiều kho chứa chất thải hạt nhân và nhiều khu thử chất nổ.

Hai lò phản ứng đang hoạt động là trọng tâm của dự án nguyên tử của Yongbyon. Lò thứ nhất là lò phản ứng nghiên cứu có công suất 2 MW, được gọi là IRT-2000. Lò này đi vào hoạt động từ năm 1965, khoảng 2 năm sau khi xây dựng với sự trợ giúp của đội ngũ kỹ thuật viên Liên Xô.

Sau đó, Bắc Triều Tiên đã mở rộng khả năng của lò phản ứng nghiên cứu lên thành 7 MW dựa vào công nghệ do chính họ phát triển. Một số báo cáo cho biết Bình Nhưỡng đã sử dụng lò phản ứng này để bí mật chiết xuất một lượng nhỏ plutonium, nguyên liệu cần thiết cho việc sản xuất bom.

Lò thứ hai là một lò phản ứng vừa phải chạy bằng than có công suất 5 MW có thể sản xuất các thanh nhiên liệu đã mòn, một khi được tái xử lý, có thể cung cấp mỗi năm từ 5 đến 7 kg plutonium dành cho quân sự. Trong khi đó, với khoảng 6 kg plutonium là đã có thể chế tạo được một quả bom nguyên tử.

Không để cho Matxcơva biết, Bình Nhưỡng bắt tay xây dựng lò hạt nhân này vào năm 1979 và đưa vào hoạt động năm 1986, dựa theo nguyên lý của lò phản ứng “Calder Hall”, một thiết kế của Anh trong những năm 1950, nhằm sản xuất chất plutonium phục vụ chế tạo vũ khí hạt nhân.

Tại khu phức hợp Yongbyon, Bắc Triều Tiên còn lên kế hoạch xây một lò phản ứng chạy bằng than khác, có công suất 50 MW, có khả năng sản xuất khoảng 55 kg plutonium mỗi năm. Công trình được khởi công vào năm 1985, với mục tiêu hoàn thành vào năm 1995, nhưng dự án đã bị đình chỉ vì tuân theo thỏa thuận hạt nhân kí năm 1994 với Washington.

Một phần quan trọng khác trong chương trình hạt nhân của Bắc Triều Tiên liên quan đến các vụ nổ thử nghiệm, rất cần cho quá trình sản xuất chất nổ hạt nhân tinh vi. Bắc Triều Tiên có hai bãi thử lớn, ở Yongbyon và Kusong - cách Yongbyon khoảng 40 km về phía tây bắc. Từ năm 1983 đến 2002, có khoảng 140 vụ thử đã được tiến hành ở hai khu vực này.

Bắc Triều Tiên có khoảng 50 kg plutonium để chế tạo bom hạt nhân

Theo Sách Trắng về Quốc Phòng của Hàn Quốc năm 2018, Bình Nhưỡng có khoảng 50 kg plutonium có mục đích quân sự sau khi đã ít nhất bốn lần rút các thanh nhiên liệu vào cuối thập niên 1980 hoặc đầu những năm 1990, tiếp theo là vào các năm 2003, 2005 và 2009. Vẫn theo tài liệu trên, Bắc Triều Tiên còn sở hữu một khối lượng “đáng kể” chất uranium đã được làm giàu.

Trong khi thượng đỉnh Trump-Kim đang đến gần, các nhà quan sát nhấn mạnh đến việc phải gây sức ép đối với chế độ Kim Jong Un để Bình Nhưỡng không chỉ nhân nhượng về mỗi khu Yongbyon, bởi vì các khu vực hạt nhân khác vẫn tiếp tục hoạt động ở trên khắp Bắc Triều Tiên.

Nhiều quan chức và chuyên gia ở Seoul dự đoán rằng các cuộc đàm phán giữa Washington và Bình Nhưỡng có thể tập trung trước mắt vào việc tháo dỡ và kiểm tra khu Yongbyon, đổi lại một số nhân nhượng từ phía Hoa Kỳ.