Châu Á : Sàn đấu tay ba cho « Trump – Tập – Kim » ?

Sau chuyến ghé thăm Hawai vào cuối tuần này, tổng thống Mỹ ngày Chủ Nhật 05/11/2017, chính thức bắt đầu vòng công du châu Á đầy tế nhị. Ngoài thương mại, hồ sơ hạt nhân Bắc Triều Tiên là mối bận tâm lớn của Hoa Kỳ. Le Figaro số ra cuối tuần ngày 04/11/2017 có ba bài viết trình bày quan điểm từ phía Mỹ, Trung Quốc và Bắc Triều Tiên về chuyến đi này của ông Donald Trump.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe (P) cùng các phu nhân dùng bữa tối tại một nhà hàng ở Tokyo, Nhật Bản ngày 05/11/2017. REUTERS/Kim Kyung-Hoon

Hoa Kỳ phô trương sức mạnh để uy hiếp Bắc Triều Tiên ?

Nhìn từ phía Hoa Kỳ, Le Figaro cho rằng « Tại châu Á, Trump triển khai 'chính sách ngoại giao cưỡng bức' đối phó với Kim ». Ông Donald Trump không đơn độc công du châu Á. Mỹ triển khai cả một đạo quân hùng hậu hiếm thấy tháp tùng cùng tổng thống Mỹ. Trong suốt 10 ngày công du châu Á, ba tầu sân bay – Nimitz, Theodore Roosevelt và Ronald Reagan tiến hành tuần tra khu vực giữa Nhật Bản và bán đảo Triều Tiên.

Ba tổ hợp tác chiến này huy động cả một đại hạm đội 17 tầu chiến, 200 chiến đấu cơ và chừng 20 000 binh sĩ. Theo nhận định của ông Jerry Hendrix, cựu đại tá Hải Quân và là nhà nghiên cứu tại Center For A New American Security, điều này cho thấy thông điệp được gởi đi, nếu không phải là chuẩn bị cho cuộc chiến thì chí ít cũng cho thấy một « chính sách ngoại giao cưỡng chế ».

Dĩ nhiên Washington, thông qua lời tướng H.R. McMaster, cố vấn an ninh quốc gia, phải giải thích rằng lo cho an ninh của tổng thống trước mối đe dọa đến từ Bình Nhưỡng. Không đi thăm vùng phi quân sự DMZ nằm giữa hai miền Bắc và Nam Triều Tiên có lẽ cũng chẳng phải do lo sợ an ninh, thế nhưng các chiến lược gia Nhà Trắng vẫn lo rằng một sự đối đầu trực diện có thể dẫn đến một sự khiêu khích.

Thay vào đó, tổng thống Trump sẽ đến thăm khu căn cứ quân sự mới Humphrey, do Hàn Quốc tài trợ, cho phép đồn trú một bộ phận của khoảng 28 500 binh sĩ Mỹ đang được triển khai tại đây. Một biểu tượng cho việc « chia sẻ gánh nặng » như mong muốn của ông Trump.

Theo nhận xét của Le Figaro, thách thức « hạt nhân và tên lửa Bắc Triều Tiên » sẽ đeo bám tổng thống Mỹ tại mỗi điểm dừng chân trong chuyến công du đưa ông đến Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Việt Nam và Philippines. Trước đó, tướng McMaster đặt ra ba mục tiêu chính cho chuyến công du này : « Gia tăng giải pháp quốc tế cho việc phi hạt nhân hóa hoàn toàn và có thể kiểm soát được bán đảo Triều Tiên. Một khu vực 'Ấn Độ – Thái Bình Dương tự do và cởi mở. Và trao đổi mậu dịch cân bằng và có qua có lại ».

Le Figaro lưu ý là cụm từ « Ấn Độ – Thái Bình Dương » được đưa ra ở đây cho phép Washington mời New Dehli tham gia vào « chiến lược khu vực » của mình, với ý định kềm chế Bắc Kinh, bởi đà bành trướng của Trung Quốc trong khu vực đang gây quan ngại cho Mỹ và các đồng minh của nước này.

Thế nhưng, hồ sơ Bắc Triều Tiên đang trói tay tổng thống Mỹ. Một nhà ngoại giao Mỹ nhìn nhận đây là một trong những hồ sơ Hoa Kỳ có đề ra một chiến lược nhưng bất thành. « Tổng thống Trump có ý định dùng thương mại để bẻ quặt tay Trung Quốc với hy vọng đến lượt mình, họ sẽ trói tay Bắc Triều Tiên trên hồ sơ hạt nhân ».

Nếu như ông Trump đã không kiệm lời chỉ trích « chính sách kiên nhẫn » và từ bỏ « chính sách xoay trục sang châu Á » qua việc lên án Hiệp Định Đối Tác Xuyên Thái Bình Dương TPP của người tiền nhiệm Barack Obama, thì những gì ông đang làm hiện nay chẳng khác nào là một « chiến lược Obama cộng », theo như đánh giá của ông Michael Auslin, chuyên gia tại Hoover Institution. Giờ đến lượt tướng McMaster cũng phải kêu gọi nên « có chút kiên nhẫn ».

Trung Quốc cũng như các quốc gia đồng minh của Mỹ là Nhật Bản và Hàn Quốc ủng hộ việc gây áp lực lên Bắc Triều Tiên, nhưng lo lắng cho hậu quả của một thất bại. Không một quốc gia nào mong muốn nổ ra xung đột cho dù là hữu ý hay vô tình.

Những tuyên bố trái ngược, lời nói không đi đôi với việc làm của tổng thống Mỹ càng làm cho các đồng minh thêm lo lắng. Một mặt ông khuyên bảo ngoại trưởng Rex Tillerson không nên phí thời gian với đối thoại, nhưng mặt khác tổng thống Mỹ vẫn để cho đặc sứ Joseph Yun khai thác « kênh New York » với các đại diện của Bắc Triều Tiên tại Liên Hiệp Quốc. Những dòng tweet bốc lửa của tổng thống Trump lần lượt khép dần các cánh cửa ngoại giao.

Đến mức, một nhà phân tích của bộ Ngoại Giao Mỹ phải thốt lên rằng : « Giải pháp mang đến cho Kim Jong-Un đó là buông vũ khí không cần chiến đấu hoặc biến họ thành những chiến binh ». Vấn đề là chỉ có một phần tư dân Mỹ ủng hộ hành động quân sự nhắm vào Bắc Triều Tiên theo như một thăm dò của CBS News. Đối với tổng thống Mỹ, lắng nghe người dân là một chuyện, nhưng hành động thế nào là một chuyện khác. Ông khẳng định chỉ nghe theo « bản năng » của ông mà thôi.

Tình hình đáng lo đến mức ba nghị sĩ đảng Dân Chủ đề xuất một dự thảo luật nhằm đặt quyền phát động chiến tranh dưới tay Quốc Hội. Tuy đề nghị đã không được phe đa số ủng hộ, nhưng nghị sĩ đảng Cộng Hòa Bob Corker, chủ tịch ủy ban đối ngoại đã phải tổ chức một buổi điều trần về quyền hạn chiến tranh của tổng thống.

Giờ đây để củng cố cho chính sách « ngoại giao cưỡng chế », Washington tìm cách không những« cô lập Bình Nhưỡng về mặt kinh tế và chính trị », gia tăng sức mạnh quân sự cho phía Nam mà còn có thể đưa Bắc Triều Tiên trở vào danh sách các quốc gia tài trợ khủng bố. Chính quyền Donald Trump còn đang nghiền ngẫm ý tưởng tổ chức một hội nghị tập hợp các nước đã từng tham gia vào cuộc chiến Triều Tiên 1950-1953. Thế nhưng, những nước đó dường như không mấy hồ hởi tìm lại những hồi ức không mấy đẹp đẽ gì.

Quan hệ Trung – Mỹ : Sao đổi ngôi ?

Nhìn từ Bắc Kinh, « Tập Cận Bình trên đỉnh cao quyền lực đợi đón Trump », là nhận định của thông tín viên Le Figaro tại Trung Quốc. Chuyến thăm Trung Quốc lần này của nguyên thủ Mỹ lộ rõ một nét tương phản về vị thế giữa hai nguyên thủ cường quốc hàng đầu thế giới. Một bên là Tập Cận Bình đầy quyền lực sau kỳ Đại Hội Đảng Cộng Sản lần thứ 19. Và bên kia là một Donald Trump, uy tín đang bị suy yếu trong các cuộc thăm dò sau một năm lên nắm quyền vì những tiến triển cuộc điều tra Nga can dự vào bầu cử tổng thống Mỹ.

Đến thăm chính thức Trung Quốc lần này, tổng thống Mỹ Donald Trump muốn thuyết phục Bắc Kinh chấp nhận tăng thêm các biện pháp trừng phạt Bắc Triều Tiên, nhất là cấm vận xuất khẩu dầu hỏa sang « vương quốc khép kín » này. Thế nhưng, theo đánh giá của ông Triệu Thông (Zhao Tong), chuyên gia tại viện Carnegie-Thanh Hoa, ở Bắc Kinh, « khó có cơ may Trung Quốc thay đổi nghiêm túc lập trường chỉ vì Hoa Kỳ gia tăng áp lực ».

Bắc Kinh không mong muốn sự sụp đổ của chế độ Bình Nhưỡng có khả năng dẫn đến sự thống nhất bán đảo Triều Tiên có lợi cho Hàn Quốc và đồng minh Hoa Kỳ của nước này. Nhất là, vào thời điểm Tập Cận Bình hứa hẹn một « thời đại mới » cho đế chế Trung Hoa sau một thời gian dài bị sỉ nhục.

Đương nhiên, Trung Quốc dù không ưa gì những vụ thử hạt nhân và bắn thử tên lửa của nhà lãnh đạo độc tài trẻ tuổi nhưng cho đến giờ vẫn chưa thể áp đặt uy quyền của mình lên quốc gia láng giềng « khó bảo ». Từ một thời gian nay, dường như chính quyền Bắc Kinh vẫn chưa có ý định có những cuộc thảo luận cấp cao với Bình Nhưỡng.

Tuy nhiên, Le Figaro lưu ý đến một sự kiện bất ngờ đã diễn ra trong tuần này. Trước chuyến công du châu Á của ông Donald Trump, ông Tập Cận Bình từ hơn một năm nay không viết thư cho lãnh đạo Bắc Triều Tiên, đã phúc đáp thông điệp chúc mừng từ lãnh đạo nước này sau kỳ đại hội Đảng.

Lãnh đạo Trung Quốc bày tỏ ý định « xúc tiến hơn nữa các mối quan hệ » giữa hai nước. Cuộc trao đổi này lại do hãng thông tấn Bắc Triều Tiên KCNA công bố. Theo nhận định của chuyên gia Jean-Pierre Cabestan, nhà nghiên cứu Trung Quốc học trường Đại học Baptiste Hồng Kông, điều đó « rất có thể là một tín hiệu cho thấy Bình Nhưỡng sẵn sàng nối lại liên lạc với Bắc Kinh ».

Vế kinh tế là một thách thức lớn khác trong chuyến đi châu Á của ông Donald Trump. Theo Le Figaro, tổng thống Mỹ đến gặp đồng nhiệm Trung Quốc lần này trong một vị thế hết sức tế nhị vì phải đưa ra được những cam kết rõ ràng với các cử tri. Để giải quyết vấn đề thâm hụt thương mại mà ông Trump từng đánh giá là « đáng lo » và « đáng sợ hãi », tổng thống Mỹ rất có thể cố gắng dàn xếp với Tập Cận Bình nhằm bảo đảm một sự hợp tác của Mỹ trong hồ sơ hạt nhân Bắc Triều Tiên.

Giới quan sát cho rằng rất có thể Bắc Kinh sẽ có một số nhượng bộ trên hồ sơ này cho phép tổng thống Mỹ giữ được thể diện. Dấu hiện thiện chí là chính quyền Trung Quốc tuần này thông báo giảm bớt hàng rào thuế quan nhưng không nêu rõ chi tiết.

Có một điều chắc chắn là « vị hoàng đế đỏ », ngoài việc tiếp đón một cách long trọng đồng nhiệm Mỹ tới đây, sẽ còn tìm cách đặt mình ngang hàng với lãnh đạo cường quốc số một thế giới, đồng thời tìm cách thể hiện một sự đối lập về mặt phong thái, tạo dựng cho mình hình ảnh một lãnh đạo có trách nhiệm với địa cầu.

Lần lượt thông qua các bài diễn văn, ông Tập Cận Bình năm nay đã tự vẽ mình trước bàn dân thiên hạ như là một hình mẫu lý tưởng kêu gọi ủng hộ toàn cầu hóa hay như bảo vệ môi trường, hoàn toàn trái ngược với Donald Trump, được bầu lên nhờ vào một chương trình cô lập và « hoài nghi biến đổi khí hậu ». Ở bên ngoài, vị tổng bí thư đảng Cộng sản bí hiểm liên tục đưa ra những đề nghị rất hợp lòng người, trong khi mà cả thế giới lại quá quen thuộc với những dòng tweet nảy lửa và gay gắt từ nhà tỷ phú Mỹ.

Dù vậy, thông tín viên của Le Figaro tại Bắc Kinh nhận thấy cùng còn có một điểm tương đồng giữa hai vị nguyên thủ. Trước mặt các cử tọa của mình, cả hai lãnh đạo đều hứa hẹn mang lại « uy thế » cho đất nước. Cả hai « gần như đều nói cùng một giọng điệu » như nhận xét của ông Philippe Le Corre, chuyên gia tại Belfer Center for Science and International Affairs.

Giờ đây sự đối đầu giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc ngày càng đáng quan ngại. Lo lắng trước việc Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng và sự hiện diện trên vùng Biển Đông và Hoa Đông, cũng như là tầm ảnh hưởng kinh tế ngày càng lớn mạnh, Hoa Kỳ lại muốn tìm cách chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực qua việc bảo vệ vùng « Ấn Độ - Thái Bình Dương tự do và cởi mở ».

Hành động tái định vị chiến lược này mà ông donald Trump sẽ phải nêu rõ chi tiết càng làm cho các quan chức chính phủ Trung Quốc thêm bực bội. Đại sứ Trung Quốc tại Washington, ông Thôi Thiên Khải (Cui Tiankai) gần đây đã có phản ứng mạnh mẽ nhắc rằng : « Tôi không tin là việc tìm cách cản trở Trung Quốc là sẽ có lợi cho bất kỳ quốc gia nào ». Như vậy là lại có thêm một bài toán hóc búa dành cho ông Donald Trump, Le Figaro kết luận.

Trump và Kim : Một cuộc đấu cân não ?

Cuối cùng là góc nhìn từ Bình Nhưỡng cho rằng « Bắc Triều Tiên muốn bắn thử tên lửa chống Trump, găng-tơ đế quốc ». Chuyến công du châu Á đầu tiên của tổng thống Mỹ, dưới cái bóng của hồ sơ hạt nhân Bắc Triều Tiên đang đặt cả khu vực trong trạng thái báo động. « Lãnh đạo tối cao » Kim Jong Un có thể có một hành động « khiêu khích » cho bắn thử tên lửa đạn đạo hay thử bom nguyên tử.

Một nguồn tin quân sự phương Tây tại Seoul phân tích : « Chuyến viếng thăm này là một giai đoạn mang tính rủi ro ». Theo khẳng định của tình báo Hàn Quốc, rất có khả năng Bình Nhưỡng lại cho thực hiện một vụ thử nguyên tử ngay tại hầm số 3 điểm thử Punggye-ri, bất chấp vụ sập hầm số 4 sau vụ thử « bom nhiệt hạch » lần thứ 6 hôm 03/09/2017.

Câu hỏi đặt ra: Liệu rằng lãnh đạo họ Kim có dám làm một cú phát nổ ngay vào lúc vị tổng tư lệnh Hoa Kỳ đến thăm Seoul hay không ? Một quyết định mà giới quan sát cho rằng đẩy rủi ro. Điều đáng chú ý kể từ sau vụ thử nguyên tử mới đây nhất, Kim Jong-Un tỏ ra im hơi lặng tiếng trên trường quốc tế, đặc biệt trong suốt thời kỳ diễn ra Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc cũng như kỳ đại hội Đảng Cộng Sản Trung Quốc.

Vẫn theo phân tích của nguồn tin quân sự trên, « Kim Jong-Un không phải là một người phi lý, mà thậm chí rất ư là thực tế. Ông đợi xem các tín hiệu được đưa ra trong suốt chuyến đi này, để rồi tùy theo đó mà ông điều chỉnh cách đáp trả. Ông ấy đương nhiên đã chuẩn bị sẵn nhiều phương án ».

Hiện tại, Washington đơn phương đe dọa Bình Nhưỡng thông qua một chuỗi các biện pháp trừng phạt kinh tế và đang tìm cách thuyết phục Seoul hành động tương tự. Hoa Kỳ còn dọa đưa trở lại Bắc Triều Tiên vào trong « danh sách đen » về « các quốc gia khủng bố ».

Nếu như Donald Trump từ chối thách thức Kim Jong Un tại vùng phi quân sự DMZ như hai vị tiền nhiệm, chuyến công du Hàn Quốc và Nhật Bản của ông lại được tháp tùng bằng một cuộc biểu dương sức mạnh qua việc điều hai oanh tạc cơ B-1B đến từ đảo Guam quần đảo trên không phận bán đảo Triều Tiên. Sự việc đã khiến Bình Nhưỡng phẫn nộ, gọi đó là « những tên găng-tơ đế quốc », quy trách nhiệm cho Washington về mọi hành động leo thang trong khu vực.

Tuy chưa chắc chắn về ngày giờ cụ thể, các chuyên gia dự đoán sắp tới sẽ có những vụ thử tên lửa đạn đạo liên lục địa ICBM, một điều không thể thiếu trên bình diện công nghệ cho phép Bắc Triều Tiên tự trang bị một sức mạnh tấn công đáng tin có khả năng đe dọa lãnh thổ Hoa Kỳ.

Về điểm này, giáo sư Andrei Lankov, trường đại học Kookmin, tại Seoul nhận định như sau : « Kim chỉ mới hơn 30 tuổi, nhưng ông ấy đã có tầm nhìn dài hạn. Ông không muốn bị Mỹ « đánh đuổi » như trường hợp của Saddam hay Kadhafi. Chương trình nguyên tử là một vấn đề sống còn ».

Theo quan điểm của chuyên gia David Wright, các nhà khoa học của Bình Nhưỡng giờ còn phải vượt qua nhiều trở ngại quan trọng, nhất là làm thế nào đưa được đầu đạn hạt nhân đang chịu một nhiệt năng lên đến hàng ngàn độ C vào tầng khí quyển.