BRICS : Dự án mậu dịch tự do của Trung Quốc gây lo ngại

Trong kỳ nghỉ cuối tuần này 15 và 16/10/2016, Ấn Độ đón thượng đỉnh thường niên của khối BRICS lần thứ 8. Từng được hy vọng sẽ là đầu tầu của nền kinh tế thế giới, nhóm các cường quốc kinh tế đang trỗi dậy giờ đây đang phải đối mặt với rất nhiều bất đồng sâu sắc, đặc biệt giữa Trung Quốc với các nước công nghiệp hóa yếu hơn. Dự án thành lập một khu vực mậu dịch tự do BRICS của Trung Quốc rất ít được hưởng ứng.

Khối BRICS bao gồm năm nước Nga, Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil và Nam Phi, chiếm 53% dân số toàn cầu, với tổng GDP khoảng 16.000 tỉ đô la, chiếm khoảng 30% GDP toàn thế giới. BRIC thoạt tiên bao gồm bốn nước Nga-Trung-Ấn-Brazil (Nam Phi gia nhập năm 2011), được lập ra năm 2009, có mục tiêu đối trọng về kinh tế và chính trị với phương Tây. Tuy nhiên, tình hình kinh tế của nhóm nước này nhìn chung được đánh giá là không khả quan.

Nga trong hai năm trở lại đây đang rơi vào suy thoái mạnh, do bị phương Tây trừng phạt vì can thiệp vào Ukraina, và giá dầu sụt mạnh. Còn Brazil vừa qua cơn khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất kể từ thập niên 1930. Trung Quốc – đầu máy của kinh tế toàn cầu - đã giảm tốc xuống mức thấp nhất từ 25 năm, cho dù vẫn còn ở mức 7%/năm. Ấn Độ tiếp tục tăng trưởng mạnh với 7,6% trong năm nay nhưng khó khăn rất lớn của nước này là phải tạo thêm mỗi tháng một triệu việc làm mới, do rất nhiều thanh niên mới bước vào độ tuổi lao động.

Theo hãng thông tấn AP, bốn quốc gia của khối BRICS - Ấn Độ, Nam Phi, Nga và Brazil – đều lo ngại trước áp lực của Trung Quốc muốn các nước trong khối mở rộng cửa thị trường, cho dù Bắc Kinh chưa chính thức đưa ra yêu cầu này. Hồi tháng trước, một người phát ngôn của bộ Thương Mại Trung Quốc đưa ra nhận định là việc xóa bỏ hàng rào thuế quan và nhiều cản trở khác là rất quan trọng cho sự hợp tác giữa năm nước.

Tham vọng của Bắc Kinh gây lo ngại rất lớn bởi các nước còn lại lo sợ hàng giá rẻ của Trung Quốc tràn ngập thị trường, trong bối cảnh thâm hụt thương mại với Trung Quốc đã rất lớn. Theo nhà ngoại giao Ấn Độ H.H.S. Vishwanathan, cựu đại sứ tại Mỹ, nếu dự án này biến thành hiện thực, thì đây sẽ là một « thất bại » đối với BRICS.

Trả lời báo Ấn Độ The Hindu trước thềm thượng đỉnh, bộ trưởng Thương Mại Nam Phi Rob Davies khẳng định việc áp dụng tức thời thỏa thuận tự do thương mại BRICS Free Trade Agreement (FTA) sẽ khiến khối này bị phân thành hai nhóm, nhóm các nước công nghiệp hóa mạnh hơn và các nước yếu hơn. Theo bộ trưởng Nam Phi, quốc gia này và các nước châu Phi nói chung cho đến nay chủ yếu xuất khẩu nguyên liệu, sản phẩm sơ chế. Nam Phi xuất khẩu nguyên liệu sang Trung Quốc, và nhập về hàng tiêu dùng.

Nếu xu thế « mất cân bằng về cấu trúc » này tiếp tục và được đẩy mạnh thì không giúp gì cho mục tiêu của Nam Phi được tham gia vào « chuỗi giá trị » (hay dây chuyền sản xuất toàn cầu) để có thể được hưởng các lợi ích của « Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư » đang khởi sự.

Những kế hoạch trong tầm tay

Bộ trưởng Thương Mại Nam Phi nhấn mạnh là : « đừng để bị mê hoặc bởi một hiệp định thương mại quá tham vọng », hãy đi theo hướng khuyến khích « các thỏa thuận hợp tác (trong từng lĩnh vực) và thúc đẩy tiếp xúc giữa các doanh nghiệp », bởi một hiệp ước lớn chỉ phục vụ cho lợi ích của một số thế lực, nhưng không mang lại sự phát triển rộng rãi.

Theo AP, ngoài một dự án lớn của toàn khối rất khó có cơ hội thực thi, các thành viên sử dụng thượng đỉnh BRICS tại Goa, để bàn về một số vấn đề gần gũi hơn, như kế hoạch xây dựng một cơ quan thẩm định tài chính của khối, nhằm đối trọng với các cơ quan thẩm định tài chính hiện có, bị coi là thiên vị các nền kinh tế phương Tây. Nhóm cũng có kế hoạch thành lập một cơ quan tư vấn để hậu thuẫn cho các đối thoại quốc tế về tài chính. Một số mục tiêu nằm trong tầm tay khác như việc giảm nhẹ các quy định về visa đối với các chủ doanh nghiệp và khuyến khích các đầu tư từ Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực các dự án cơ sở hạ tầng.

Ông Samir Saran, phó chủ tịch của cơ quan tư vấn Oberver Researche Foundation, có trụ sở tại New Delhi, cũng là thành viên của Hội Đồng Tư Vấn BRICS, hy vọng « thông cáo chung của thượng đỉnh sẽ thể hiện được mong muốn của 5 quốc gia… tăng cường thương mại trong khối ».

Theo một số nhà quan sát, thành công đáng kể nhất cho đến nay của BRICS là cho ra đời được Ngân Hàng Phát Triển Mới (NDB), để đối trọng với Ngân Hàng Thế Giới và Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế. Ngân hàng NDB, có trụ sở tại Thượng Hải, đã thông qua loạt tín dụng đầu tiên, với tổng trị giá khoảng 900 triệu đô la, cho các dự án năng lượng tái tạo tại năm quốc gia thành viên.

Khó đồng thuận về các hồ sơ gai góc

Bên cạnh hợp tác kinh tế, thương mại, BRICS cũng sẽ bàn thảo về một số vấn đề an ninh khu vực và quốc tế. Nga sẽ được mời trình bày về vấn đề Syria, trong lúc lập trường của Nga đang bị cộng đồng quốc tế lên án do chiến dịch không kích tại Aleppo.

Theo AP, sự khác biệt rất lớn giữa « các nước độc tài » – Nga và Trung Quốc và « các nước dân chủ » - Ấn Độ, Nam Phi, Brazil, khiến khối BRICS rất khó đạt đồng thuận trong các hồ sơ gai góc như « chiến tranh Syria hay Biển Đông ». Các hội kiến song phương bên lề thượng đỉnh về hàng loạt các vấn đề chính trị và kinh tế chắc chắn sẽ mang ý nghĩa thực chất hơn đối với các thành viên BRICS.

Ám ảnh Pakistan

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi sẽ có các hội kiến quan trọng với tổng thống Nga và chủ tịch Trung Quốc, trong bối cảnh căng thẳng biên giới tại vùng Cachemire với Pakistan - đồng minh của Trung Quốc. Theo báo chí Ấn Độ, vấn đề Pakistan sẽ ám ảnh thượng đỉnh BRICS lần thứ tám.

Báo Ấn Độ The Tribune hôm qua, 12/10, cho biết trong những ngày gần đây, một phái đoàn nghị sĩ Pakistan trong chuyến công du Mỹ đã quảng bá ý tưởng thành lập một nhóm nước Nam Á mở rộng bao gồm cả Trung Quốc và Iran. Islamabad đã nỗ lực thúc đẩy ý tưởng này kể từ thượng đỉnh lần trước của Hiệp hội hợp tác khu vực Nam Á South Asian Association for Regional Cooperation (SAARC) lần thứ 18, tổ chức tại Nepal năm 2014. Thượng đỉnh tới của khối dự kiến diễn ra vào tháng tới tại Pakistan, nhưng đã bị hoãn lại, sau khi Ấn Độ quyết định tẩy chay, vì vụ khủng bố nhắm vào căn cứ quân sự Ấn Độ ở Uri (Cachemire) hồi tháng 9, khiến 17 quân nhân thiệt mạng.

Ủng hộ Ấn Độ, nhiều thành viên khác của khối SAARC cũng tuyên bố sẽ không tham dự thượng đỉnh tại Pakistan. New Delhi coi đây là một thắng lợi ngoại giao, cho thấy Islamabad ngày càng bị cô lập.

Việc Trung Quốc sử dụng quyền phủ quyết tại Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc để ngăn không cho đưa Masood Azar, thủ lĩnh nhóm Jaish-e-Mohammed, vào danh sách « khủng bố quốc tế » mới đây (theo đề nghị của New Delhi) chắc chắn sẽ đè nặng lên quan hệ song phương Ấn - Trung. Nhóm Jaish-e-Mohammed - hoạt động mạnh tại vùng Cachemire - bị Liên Hiệp Quốc và nhiều nước đưa vào danh sách khủng bố.

Thượng đỉnh song song BIMSTEC

Song song với thượng đỉnh BRICS, một thượng đỉnh khác của nhóm BIMSTEC của các quốc gia ven vịnh Bengal cũng được tổ chức tại Goa. Nhóm BIMSTEC (Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation) gồm 7 nước là Ấn Độ, Thái Lan, Miến Điện, Bangadhes, Sri Lanka, Butan và Nepal.

Theo phó chủ tịch Hội Đồng Tư Vấn BRICS, Samir Saran, với việc tổ chức thượng đỉnh BIMSTEC cùng vào thời điểm này, Ấn Độ tiếp tục chính sách Hướng Đông và khẳng định như là « một cây cầu bình an » nối kết BRICS với các quốc gia trong khu vực, bất chấp ảnh hưởng gia tăng của Trung Quốc (và đe dọa khủng bố từ Pakistan).

Cũng trong dịp thượng đỉnh BRICS này, ba thành viên dân chủ - Ấn Độ, Brazil, Nam Phi – tìm cách siết chặt hợp tác qua Diễn Đàn Đối Thoại IBSA, được thành lập từ năm 2003. IBSA được coi là cơ chế gắn bó nhất trong số các cơ chế hợp tác giữa các thành viên BRICS.