Bầu cử Đài Loan: Đảng đòi độc lập trước ngưỡng cửa chiến thắng
Đăng ngày:
Nghe - 15:28
Nền dân chủ non trẻ Đài Loan, với 23 triệu dân cư, sắp trải qua một sự kiện quan trọng : bầu cử Tổng thống và Nghị viện ngày thứ Bảy, 16/01/2016. Phẫn nộ với đường lối thân Bắc Kinh, không minh bạch, của chính phủ Quốc Dân Đảng mãn nhiệm, cử tri Đài Loan có thể sẽ dồn phiếu cho đối lập. Nếu đảng Dân Tiến chủ trương « độc lập » với Trung Quốc giành thắng lợi, nhiều biến đổi bất ngờ sẽ xảy ra, Bắc Kinh có thể phản ứng rất cứng rắn, khiến hòa bình giữa hai bờ eo biển Đài Loan bị đe dọa nghiêm trọng.
Mọi cặp mắt hướng vào ứng cử viên tổng thống đảng Dân Tiến, bà Thái Anh Văn/Tsai Ing-wen, người được coi như cầm chắc thắng lợi. Nhiều thăm dò dư luận trong suốt nửa năm qua cho thấy bà luôn vượt trước đối thủ Chu Lập Luân (tức Eric Chu) khoảng 20 điểm. Lãnh đạo đảng Dân Tiến có quan điểm như thế nào về quan hệ tương lai giữa Đài Loan và Trung Quốc ? Cử tri Đài Loan suy nghĩ gì về tương lai của hòn đảo, và mong muốn gửi gắm gì qua cuộc bầu cử này ?
Chương trình Địa chính trị của RFI có cuộc tọa đàm ngày Chủ nhật, 11/01, về các chủ đề này với các khách mời : ông Emmanuel Dubois (từ Đài Loan), nhà nghiên cứu được mời làm việc tại Viện Quan hệ quốc tế thuộc Đại học chính trị quốc gia Đài Loan, bà Françoise Mengin, giám đốc nghiên cứu thuộc Trung tâm nghiên cứu quốc tế CERI – Viện khoa học chính trị Paris (Sciences Po), và bà Alice Ekman, nhà nghiên cứu chuyên về Trung Quốc thuộc Viện quan hệ quốc tế Pháp IFRI.
Về với Trung Quốc, tuyên bố độc lập hay « giữ nguyên trạng » ?
Về lập trường của các ứng viên trong vấn đề thái độ của Đài Loan với Trung Quốc, ông Emmanuel Dubois cho biết :
« Trung Quốc chắc chắn là một vấn đề quan trọng. Có hai đối thủ trong cuộc tranh cử này. Thứ nhất là ứng viên Quốc Dân đảng, người tiếp tục đường lối của tiền nhiệm Mã Anh Cửu (Ma Ying-jiu), đó là sáp gần với Bắc Kinh, cho dù ông có tỏ ra khác biệt với Tổng thống mãn nhiệm Mã Anh Cửu, trong quá trình tranh cử, bởi uy tín của ông Mã xuống quá thấp.
Ứng cử viên thứ hai là lãnh đạo đảng đối lập Dân Tiến, bà Thái Anh Văn, đại diện cho quan điểm giữ khoảng cách với Trung Quốc, khẳng định muốn giữ nguyên trạng quan hệ với Trung Quốc. Tình hình này đặt ra nhiều câu hỏi về việc, Bắc Kinh sẽ có thái độ như thế nào với lãnh đạo đảng Dân Tiến, nếu bà thắng cử, vì quan điểm của đảng đối lập Dân Tiến là muốn cắt đứt với lập trường sáp lại gần Trung Quốc của Quốc Dân Đảng, kéo dài từ 8 năm nay ».
Lịch sử Đài Loan rất phức tạp. Từ năm 1949 đến năm 1971, Đài Loan được quốc tế công nhận là đại diện cho nhà nước Trung Quốc duy nhất hợp pháp. Nhưng kể từ đó đến nay, nước Trung Hoa cộng sản thế vào vị trí này tại Liên Hiệp Quốc. Hệ quả là Đài Loan gần như không còn được mấy nước trên thế giới công nhận, ngoài khoảng 20 tiểu quốc, trong đó có Vatican. Đài Bắc rất bị cô lập về chính trị và ngoại giao.
Hòn đảo này cũng bị loại ra khỏi nhiều tổ chức quốc tế. Sở dĩ Đài Loan vẫn còn tồn tại yên ổn đến giờ là do được Hoa Kỳ cam kết bảo vệ, cho dù Washington chỉ công nhận một nước Trung Quốc, và cắt đứt quan hệ ngoại giao với Đài Bắc, sau khi thiết lập quan hệ chính thức với Bắc Kinh. Duy trì hòa bình và ổn định tại eo biển Đài Loan là trách nhiệm mà Hoa Kỳ nhận lĩnh.
Đọc thêm : Sáu lý do Trung Quốc có thể đánh chiếm Đài Loan
Cho đến nay, Đài Loan tồn tại như một nhà nước độc lập, với Nghị viện, hệ thống tư pháp, đồng tiền và Hiến pháp riêng. Nhưng, với áp lực đòi phải thống nhất của Bắc Kinh – đang ngày càng bành trướng ảnh hưởng, và mối quan hệ kinh tế mật thiết với Hoa Lục, theo nhiều nhà quan sát, Đài Loan đang có xu thế rơi hẳn vào quỹ đạo của Trung Quốc. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, trong dân chúng Đài Loan, cũng nổi lên nhiều phong trào phản đối mạnh mẽ thái độ thân Bắc Kinh mờ ám của chính quyền Quốc Dân Đảng. Đảng Dân Tiến, của cựu Tổng thống Trần Thủy Biển, với lập trường đòi « độc lập », đã thu hút được rất nhiều ủng hộ của cử tri.
Nhưng thế nào là « độc lập », theo quan niệm của cử tri Đài Loan ? Về vấn đề này, nhà nghiên cứu Françoise Mengin nhận xét :
« Tôi cho rằng, cần phải nói rõ với thính giả về hàm nghĩa của từ chủ trương ‘‘độc lập’’ ở Đài Loan. Từ này có nhiều nghĩa. Có những người chủ trương độc lập cứng rắn. Họ ủng hộ việc tuyên bố độc lập triệt để, công khai cho Đài Loan.
Tuy nhiên, đa số những người có quan điểm độc lập biết rằng mong muốn này không thể trở thành hiện thực. Điều đó có nghĩa là chủ trương độc lập cho Đài Loan đồng nghĩa với duy trì nguyên trạng, và với một quan hệ chủ động hơn với Trung Quốc. Nếu bà Thái đắc cử, nếu bà có được đa số trong Nghị viện, Bà Thái sẽ không lật ngược lại 23 thỏa thuận đã ký với Trung Quốc. Tân tổng thống Đài Loan sẽ nỗ lực tiếp tục thương lượng với Trung Quốc, một cách minh bạch hơn, đây là điều mà chính quyền Mã Anh Cửu đã hoàn toàn không thực hiện trong suốt 8 năm cầm quyền ».
Đọc thêm : Báo Trung Quốc: Muốn hòa bình, Đài Loan phải tuân thủ Thỏa thuận 1992
Nhà nghiên cứu Alice Ekman cho biết rõ hơn không khí tại chỗ :
« Hiện tại Đài Loan ở trong một tình trạng mập mờ. Một mặt Đài Loan không tuyên bố độc lập, nhưng mặt khác, Đài Loan xích gần lại với Trung Quốc với thỏa thuận 2010. Vấn đề đối với Đài Loan giờ đây là làm thế nào để không quá bị phụ thuộc vào Trung Quốc, mặt khác, có thể khôi phục lại kinh tế….
Nếu tham dự các cuộc tập hợp chính trị hiện nay tại Đài Loan, có thể thấy Trung Quốc là chủ đề ngầm ẩn, nhưng trung tâm các thảo luận vẫn là các vấn đề kinh tế, xã hội liên quan đến đời sống hàng ngày như lương bổng, việc làm của thanh niên có bằng cấp, giá bất động sản…
Ứng cử viên tổng thống Thái Anh Văn rất thận trọng trong việc đưa ra quan điểm về Trung Quốc, bởi đây là một vấn đề gây phân hóa rất lớn, không chỉ trong xã hội Đài Loan nói chung, mà còn trong chính đảng Dân Tiến của bà.
Bà Thái Anh Văn tranh cử trong bối cảnh được tỉ lệ cử tri ủng hộ cao hơn nhiều so với đối thủ. Bà Thái biết rằng, nếu cứ tiếp tục đà này bà sẽ thắng cử. Không nêu rõ quan điểm về các chủ đề nhạy cảm như quan hệ với Trung Quốc là sự lựa chọn của ứng cử viên đảng Dân Tiến.
Bên cạnh đó, đảng Dân Tiến cũng tranh cử trong liên minh với một đảng mới nổi lên, đang thu hút ngày càng nhiều sự ủng hộ của cử tri. Đó là đảng Quyền lực mới (tên tiếng Anh là « New Power Party »), nổi lên từ phong trào sinh viên Hoa Hướng Dương, phản đối thỏa thuận tự do mậu dịch của chính quyền Mã Anh Cửu với Bắc Kinh, phản đối cách thức tiến hành thương lượng. Tham gia đảng này có nhiều lãnh đạo thanh niên, sinh viên, giảng viên đại học, trong đó có những gương mặt rất thu hút, như nghệ sĩ rock Lâm Sưởng Tá/Lin Changzuo (tức Freddy Lim) ».
Đọc thêm : Phong trào 'Hoa Hướng Dương' đã làm thay đổi chính trường Đài Loan
Nền dân chủ, sức mạnh của bản sắc Đài Loan
Để hiểu sâu hơn thái độ của người dân Đài Loan về quan hệ với Trung Quốc, kết quả thăm dò dư luận sau đây cung cấp một chìa khóa. Theo một nghiên cứu mới đây của Trung tâm nghiên cứu xã hội, thuộc Viện hàn lâm khoa học Đài Loan, 46% người Đài Loan muốn độc lập, 37% muốn một giải pháp trung dung, tức là duy trì nguyên trạng, chỉ có 7% muốn thống nhất với Trung Quốc. Tuy nhiên, vẫn theo cuộc điều tra này, khi hỏi về tương lai của Đài Loan, thì lại có đến 49,7% tiên đoán rốt cuộc Đài Loan sẽ thống nhất với Trung Quốc, và chỉ có 35% nghĩ rằng Đài Loan sẽ độc lập. Tại sao lại có sự khác biệt lớn như vậy ? Nhà nghiên cứu Emmanuel Dubois giải thích :
« Có một mâu thuẫn như vậy. Đây là điều mà một số nhà nghiên cứu đã nêu lên : Mâu thuẫn giữa mong muốn riêng tư và việc dự báo khả năng sẽ xảy ra. Trong xã hội Đài Loan, đây đó có một cảm nhận khá bi quan về tương lai của Đài Loan : Nhiều người cho rằng Trung Quốc rồi sẽ thực hiện được các mục tiêu của họ.
Trong khi đó, về mặt quan niệm riêng của mỗi người, cảm nhận về ‘‘bản sắc’’ Đài Loan – nếu chúng ta có thể nói như vậy – đang ngày càng trở nên mạnh mẽ. Mâu thuẫn này khiến cho các thách thức với bà Thái Anh Văn trở nên phức tạp hơn.
Bà Thái Anh Văn ngày càng đứng ở vị trí trung tâm của bàn cờ chính trị Đài Loan. Một bên của bà là những người muốn sáp gần lại với Trung Quốc hơn nữa, họ có thể có những vận động chính trị mới. Ở bên kia là những hoạt động đấu tranh chính trị mới cho một Đài Loan độc lập đang hình thành, hiện đang được kết tinh trong uy tín đang lên của đảng New Power. Một phong trào chính trị chịu ảnh hưởng nhiều của phong trào Podemos, Tây Ban Nha, như chính nhà lãnh đạo phong trào này khẳng định. Phong trào này có thái độ ngờ vực đối với giới chính trị, và điều này sẽ có hại cả cho đảng Dân Tiến, vốn là đồng minh của đảng Quyền lực mới. Đây là một liên minh rất khó khăn cho Dân Tiến, nếu đảng này không giành được đa số tuyệt đối trong Nghị viện mới ».
Nói đến chủ trương sáp gần, hay cải thiện quan hệ giữa Đài Loan và Trung Quốc, của chính quyền Quốc Dân Đảng, nhà nghiên cứu Françoise Mengin muốn đối chiếu với thực tế kinh tế, và cụ thể là những đối tượng được hưởng lợi từ chính sách này.
« Cần phải làm rõ việc ‘‘cải thiện quan hệ’’ với Trung Quốc có nghĩa cụ thể như thế nào ? Trên thực tế, mọi quan hệ giữa Trung Quốc và Đài Loan, hoàn toàn bị cắt đứt, bị cấm trong thời gian trước khi dân chủ hóa, tức cuối thập niên 80 và đầu 90. Vào thời điểm đó, có một làn sóng di chuyển một phần quan trọng công nghiệp Đài Loan sang Trung Quốc, trong lúc mà giữa Bắc Kinh và Đài Bắc hoàn toàn không có đối thoại.
Một khi làn sóng dịch chuyển này được hoàn tất, Quốc Dân Đảng trở lại nắm quyền vào năm 2008, vào thời điểm đó, Tổng thống Mã Anh Cửu đã ký kết với Trung Quốc tổng cộng 23 thỏa thuận, trong khoảng thời gian 6 năm, 7 năm. Chúng ta có thể đặt câu hỏi về ý nghĩa của các thỏa thuận nói trên vào thời điểm mà các doanh nghiệp Đài Loan đã chấm dứt hoạt động chuyển dịch sang Trung Quốc, và ngay vào lúc mà các điều kiện đầu tư vào Trung Quốc đã trở nên kém đi….
Khi nói đến chính sách cải thiện quan hệ với Trung Quốc, cần phải nhấn mạnh đến việc, các thế lực được hưởng lợi từ quan hệ này chủ yếu là các tập đoàn lớn. Đây là điều khiến ông Mã Anh Cửu bị mất uy tín mạnh. Đại đa số người Đài Loan, đặc biệt là tầng lớp trung lưu, không được hưởng lợi gì từ quan hệ với Trung Quốc trong hai nhiệm kỳ của ông Mã Anh Cửu ».
Cho dù tác động hết sức thiên lệch của chính sách thân Bắc Kinh, cũng phải ghi nhận rằng, trong thời gian qua việc đi lại giữa hai bờ eo biển Đài Loan đã gia tăng mạnh mẽ, với hiện tại hơn 800 chuyến bay mỗi tuần, trong khi trước đó 10 năm, không hề có chuyến bay nào. Bên cạnh đó, Trung Quốc thu hút đến 39% lượng hàng xuất khẩu của Đài Loan, với tổng số 130 tỷ đô la trao đổi thương mại song phương trong năm 2014. Cùng với du lịch là sự phát triển của các hoạt động giao lưu, trao đổi, trong giới nghiên cứu, đại học.
Chuyên gia về Trung Quốc Alice Ekman ghi nhận một thực trạng khá mâu thuẫn. Đó là « một mặt giới trẻ Đài Loan cảm thấy xa rời với Trung Quốc, mặt khác, cơ hội làm ăn với Trung Quốc cũng là điều hấp dẫn họ ». Tuy nhiên « về mặt bản sắc, thế hệ trẻ hiện nay khẳng định là người Đài Loan, khác hẳn với cha mẹ họ », vốn là những người di cư từ Trung Quốc.
Nhưng vẫn theo chuyên gia Alice Ekman, những thay đổi của giới trẻ không đủ để mang lại ngay những thay đổi trong các quyết định chính trị, « bởi giới tinh hoa xã hội Đài Loan hiện nay vẫn mang tính đẳng cấp rất cao, những người nắm quyền đều ở lứa tuổi khá cao. Rất nhiều người thuộc giới tinh hoa chính trị, kinh tế, đại học sinh tại Trung Quốc, cảm nhận mình là người Trung Quốc. Không phải tất cả những người này đều ủng hộ quan điểm xích gần lại với Trung Quốc, nhưng họ đều có quan hệ riêng tư với Trung Quốc ».
Đọc thêm : Dân Đài Loan biểu tình xé sách giáo khoa "thân Trung Quốc"
Dù sao thì giới trẻ Đài Loan hiện đang hướng đến một chủ nghĩa quốc gia mới mang tính công dân (new civic nationalism), theo nhận xét của Michael Turton, một blogger chuyên về chính trị Đài Loan. Và trong khi sự gắn bó về văn hóa với Trung Quốc là quan trọng, thì đối với lớp trẻ « hệ thống dân chủ của hòn đảo là bản sắc chính của họ » (bài «Quốc Dân Đảng đánh mất thế hệ trẻ», của Ellis Liang, The Wall Street Journal, ngày 11/01/2015). Theo một thăm dò dư luận tháng 12/2015, 59% thanh niên tuổi từ 20-29 ủng hộ đảng Dân Tiến, chỉ có 11% theo Quốc Dân Đảng.
Đài Loan không phải là khủng hoảng số một của Bắc Kinh
Về triển vọng quan hệ của Đài Loan hậu bầu cử, chuyên gia Emmanuel Dubois nhận xét :
« Có một điều chắc chắn là bà Thái Anh Văn không hề giấu giếm ý định tăng cường quan hệ với các nước láng giềng, đặc biệt là các nước Đông Nam Á. Tôi cũng cho rằng quan hệ với Nhật Bản hy vọng sẽ được cải thiện hơn dưới thời Tổng thống Mã Anh Cửu, cho dù thời kỳ này cũng đã tốt.
Quan hệ giữa Hoa Kỳ và Đài Loan cũng chắc sẽ không bị cuộc bầu cử này ảnh hưởng, vì khác với bầu cử năm 2012, Hoa Kỳ đã hết sức thận trọng, không thể hiện bất cứ thiên vị nào đối với ứng cử viên hai đảng lớn. Washington đã dành cho hai ứng cử viên một sự tiếp đón như nhau, có thể gọi là ‘‘về mặt ngoại giao’’. (…)
Có một điểm đáng chú ý là khoảng thời gian từ cuộc bầu cử này đến khi tân tổng thống chính thức nhậm chức, ngày 20/05/2016, là khá dài. Từ đây đến đó, chúng ta chắc chắn sẽ có dịp để theo dõi các phản ứng của Trung Quốc về cuộc bầu cử này.
Nhưng điểm đặc biệt là bài diễn văn nhậm chức của tân tổng thống Thái Anh Văn ngày 20/05. Tân Tổng thống sẽ thể hiện thái độ như thế nào với Trung Quốc, điều mà cho đến nay bà tỏ ra không rõ ràng ».
Về phần mình, nhà nghiên cứu về Trung Quốc Alice Ekman dự đoán căng thẳng giữa Trung Quốc và Đài Loan sẽ gia tăng, nhưng chỉ là tương đối, vì một số lý do sau :
« Thứ nhất là, lập trường của đảng Dân Tiến hiện nay sẽ khác với đảng Dân Tiến trước đây, trước hết vì lý do tính cách của nhà lãnh đạo. So với cựu Tổng thống Trần Thủy Biển, bà Thái Anh Văn là người ôn hòa hơn, lạnh hơn trong các phát biểu. Tôi không muốn đưa ra một đánh giá, nhưng theo tôi, bà Thái chắc sẽ là người thận trọng hơn trong quan hệ với Trung Quốc.
Lý do thứ hai là, Trung Quốc trong vòng 8 năm nay đã xây dựng nhiều quan hệ không chính thức với giới tinh hoa Đài Loan, về phía Quốc Dân Đảng, cũng như đảng Dân Tiến. Nhiều kênh liên lạc được thiết lập, cho dù không được nêu ra công khai, cả về phía Bắc Kinh, cũng như về phía đảng Dân Tiến.
Lý do thứ ba là, cho dù Trung Quốc hiện nay đứng đầu là một lãnh đạo đầy quyền lực, có quan điểm rõ ràng là sẽ thống nhất Đài Loan về dài hạn, Bắc Kinh hiện nay phải đối mặt với rất nhiều khủng hoảng hoặc trong nước, hoặc trong khu vực. Người ta nói đến Hồng Kông, Tân Cương, Tây Tạng, các tranh chấp tại Biển Đông và Hoa Đông, những khủng hoảng về môi trường, v .v. Danh sách thật dài !
Có thể Đài Loan sẽ không phải là ưu tiên số một trong các khủng hoảng mà Trung Quốc phải tìm cách giải quyết ».
Đọc thêm : Biển Đông : Đến lượt Đài Loan bác bỏ quyết định của tòa quốc tế
***
Bà Thái Anh Văn, thủ lĩnh đảng Dân Tiến, đang trên đường trở thành một nữ lãnh đạo quan trọng đầu tiên của thế giới Trung Hoa thời hiện đại, nếu không có các diễn biến đảo lộn bất ngờ. Song song với bầu cử tổng thống là cuộc bầu cử Nghị viện Đài Loan, diễn ra cùng ngày. Nếu Nghị viện thuộc quyền kiểm soát của đảng Dân Tiến, đây sẽ là một bước ngoặt lịch sử đối với Đài Loan kể từ năm 1949. Việc nắm được cả nghị viện sẽ giúp cho các quyết định của lãnh đạo đảng Dân Tiến không bị ngăn chặn như trong thời gian 8 năm ông Trần Thủy Biển làm tổng thống.
Trong giới quan sát, rất nhiều người lo ngại tương lai Đài Loan sẽ rơi vào bất định, với chiến thắng của đảng Dân Tiến chủ trương độc lập, nhưng cũng không ít người tin tưởng vào khả năng chèo lái của nữ lãnh đạo. Nền dân chủ non trẻ Đài Loan đang bước vào độ tuổi trưởng thành, hứa hẹn sẽ mang lại nhiều tác động tích cực tới người láng giềng bên kia eo biển, cùng chia sẻ một nền văn hóa Trung Hoa.
Năm nay, chính quyền Bắc Kinh cũng tuyên bố sẽ long trọng kỷ niệm 150 năm ngày sinh lãnh tụ Tôn Dật Tiên, nhà cách mạng dân chủ, người khai sinh Trung Hoa Dân Quốc, tức nước Cộng hòa Trung Hoa, cha đẻ của chủ nghĩa Tam Dân (Dân tộc Độc lập, Dân quyền Tự do, Dân sinh Hạnh phúc). Liệu đây sẽ là một sự tôn vinh thật sự, một cơ hội để chính quyền Trung Quốc thúc đẩy dân chủ hóa trong hòa bình, trong hòa giải với người anh em bên kia eo biển, hay vẫn chỉ là một thứ bánh vẽ mê hoặc dân chúng?
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký